In Brazilië wonen meer Libanezen dan in Libanon. Of althans mensen met Libanese roots, zoals dat heet. Wat op zich een opmerkelijke benaming is omdat je bij wortels denkt aan iets wat onverplaatsbaar is terwijl het bij roots altijd gaat om gemigreerden. Over dat verschijnsel gaat de film Portrait of A Certain Orient die ik zaterdag op het filmfestival beleefde. Het was een echte festivalvertoning. Dat wil onder meer zeggen dat de grote zaal van Pathé 5 afgeladen zat met honderden toeschouwers, terwijl de film in het filmhuis waarschijnlijk niet meer dan een handvol bezoekers trekt en dat de aanwezige regisseur zich een hoedje schrok van de omvang van het enorme scherm. Het festival is ook echt een feest.

Helaas gold dat minder voor het zien van de film die ik om de stemming niet te bederven in de categorie ‘interessant’ wil plaatsen. Een echte ervaring ook omdat ik me weer eens bewust werd van hoe lang anderhalf uur duurt. Ik kon het niet opbrengen voor de Q&A met de regisseur na afloop te blijven zitten. Maar ook zo’n film waarvan je weet dat die de volgende dag wel eens beter kan blijken dan je dacht.

[spoiler alert]

Portrait of A Certain Orient is een Braziliaanse film over de exodus in de jaren na de Tweede Wereldoorlog van Libanezen, dat wil zeggen van de christelijke Maronieten. Het land raakte betrokken in oorlogsgeweld en de spanningen in de multiculturele samenleving namen toe omdat moslims meer zeggenschap opeisten in het door christenen gedomineerde bestuur. Althans zo begrijp ik het want de film geeft er verder geen uitleg over. Dat is niet gek want de geschiedschrijving van de regio is een wedstrijdje eieren lopen. In de film gaat het meer over de relaties tussen mensen van verschillende afkomsten. Ja, het is een multicultifilm, gefilmd in stemmig zwart-wit.

Portrait of a Certain Orient is gebaseerd op de debuutroman Tale of a Certain Orient uit 1990 van de gevierde Braziliaanse schrijver Milton Hatoum. Een christelijke man ontvlucht Libanon om aan de dienstplicht te ontkomen en neemt op weinig zachtzinnige wijze zijn zus mee. Ze stappen aan boord van een vrachtschip met tal van andere reizigers, van wie in twee of drie zinnen de levensgeschiedenissen voorbij komen, die gebaseerd zijn op de ravages van de Tweede Wereldoorlog. Een Poolse joodse vrouw die haar verwoeste land ontvlucht, een Palestijn die van zijn land is verdreven. Ze zitten allemaal in hetzelfde schuitje, wil de regisseur duidelijk maken.

De christelijke zus wordt vervolgens verliefd op een islamitische Libanees, wiens ouders een tapijtenhandel in Brazilië drijven. De broer gaat daarover door het lint omdat hun ouders zijn vermoord door een criminele bende bestaande uit moslims. De zus wijst er op dat je de ene moslim niet verantwoordelijk kunt houden voor wat de andere moslim doet maar dat haalt weinig uit. Eenmaal aangekomen in Brazilië zet de reis zich voort per rivierschip en komen ze ook nog in aanraking met de oorspronkelijke bevolking die uit hun woonplaatsen verdreven worden door witte kolonisten.

Het is een spirituele, romantische film aan de hand van enkele personages over Brazilië of zelfs over de mensheid die zich over de aardbol begeeft, op zoek naar veiligheid en geborgenheid. Een thema is de vraag of liefde alles overwint, zoals de zachte wijsheid wil doen geloven. De film is gemaakt tijdens de pandemie en dat is merkbaar. De hele reis op het schip voelt als de lockdown. Voeg daarbij dat indertijd (2020-2021) in Brazilië de racistische extremist Bolsonaro aan de macht was en de film daar duidelijk tegenwicht aan wil bieden. Het is liefdevol, dromerig gefilmd verzet waar niettemin de wanhoop in doorklinkt.

Bij het verlaten van de zaal zocht ik naar een term om het gevoel te beschrijven dat de film weergaf. Naïef? Nee, dat was niet het juiste. Multicultureel? Ook niet. De volgende ochtend schoot het me te binnen: politiek-correct. Ik schrok er zelf van. Het is een begrip dat het onschuldig geloof in een betere wereld vermoord heeft. Laat dat nou ook net het thema van de film zijn. Ik had hem met een andere blik moeten bekijken, een hoopvolle blik die ik niet meer heb. De hoop op een betere toekomst die in iedere migratie besloten ligt. Ineens snapte ik het. Als je migratie afwijst, maak je ook die hoop kapot, zoals je het leven kapot maakt als je liefde afwijst. Arme wereld.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.