“Ik ben in Jij Bent van Mij van Peter Middendorp begonnen”, zei ik opgewekt tegen een vriend toen we over boeken te spreken kwamen. “Bas Heijne zei op Threads dat het de beste roman van de afgelopen jaren is,” verduidelijkte ik, om te voorkomen dat hij zou denken dat ik zomaar lukraak lees. Wat ik natuurlijk wel doe. Ik wist geloof ik niet eens waar het boek precies over ging toen ik eraan begon.

Hij keek me verbaasd aan. “Bas Heijne vindt Louis Couperus ook een geweldige schrijver en daar vind ik dan weer niks aan.”

Fuck. Couperus. Daar heb ik wel eens een boek van gelezen. Toen ik heel jong was. ‘Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan…’ Ik herinner me er alleen maar van dat ik tijdens het lezen dacht aan het laatste deel van de titel. Het verhaal sleepte zich voort, ging het maar voorbij.

Misschien kwam het door die vergelijking maar een soortgelijk gevoel bekroop me nu ook. Misschien had Heijne mijn verwachtingen te groot gemaakt, of lag het op een andere manier aan mij – had ik maar Letterkunde gestudeerd denk ik vaak als ik de schoonheid van de vertelkunst niet herken – maar ik vond het boek niet zo goed als ik hoopte dat het was. Ik had me voorbereid op een page turner, ik deed er uiteindelijk meer dan een week over.

Jij Bent van Mij is een roman gebaseerd op de helaas waargebeurde moord op de 16-jarige Marianne Vaatstra in 1999. Ze werd verkracht en vermoord in een Fries weiland aangetroffen, in de buurt van een asielzoekerscentrum. Opkomend populist Pim Fortuyn beweerde dat de dader nooit een Fries kon zijn. De wijze waarop ze was vermoord was volgens hem onnederlands. De zaak leidde niet alleen tot veel verdriet en afschuw maar ook tot onrust en oplaaiend racisme. De bevolking werd opgestookt. Pas 13 jaar later werd na dna-onderzoek de dader gepakt. Het bleek een Friese boer uit de omgeving.

De in 2018 gepubliceerde roman van Middendorp gaat over die boer, die een onopvallend gezinsleven leidde met een echtgenote en twee jonge kinderen. Ja onopvallend, ook omdat hij niet zo interessant is en het boek weet daar helaas geen verandering in te brengen. Misschien is dat de bedoeling van Middendorp, van wie ik de columns in de Volkskrant zeer waardeer. De gedetailleerde beschrijvingen en observaties over het boerenleven gingen me op den duur echter wat vervelen. Het meest keek ik nog op van zwaluwen die roerloos in de lucht bleven hangen. Ik wist niet dat dat kon.

Ik heb het boek gisteren uitgelezen en merk dat ik me er nu al weinig van herinner. Het is allemaal wel erg lichamelijk, dacht ik op een gegeven moment. Ergens gaat het over de vraag of de misdaad iets geestelijks of lichamelijks is. Althans dat heb ik als aantekening opgeschreven.

Het gaat ook veel over stront, al is dat natuurlijk een typisch Nederlands dingetje. Nederlandse auteurs en filmers zijn dol op stront. Altijd zit er wel iemand te schijten. Het hoort denk ik een beetje bij de boeren die Nederlanders zijn, al wonen ze in steden. Wereldwijd staan we bekend als lomp.

Over de moord op Vaatstra is veel geschreven. Te veel eigenlijk. Het is het klassieke mediaverhaal: mooi, blond meisje op gruwelijke wijze omgebracht. Moest daar nog een boek over komen?

Het verhaal is mooi geschreven. Maar weer te. Te mooi, vind ik. Bij iedere zin dacht ik hier is over nagedacht.

De zomer was groeizaam, de mais kwam een mens snel te boven. De herfst verbladerde grijs dat jaar.

Ik ging me eerder afvragen waarom het zo opgeschreven was dan dat het bedoelde gevoel opgeroepen werd.

Er speelde me tijdens het lezen iets anders parten. In het dorp waar ik opgroeide werd ook een meisje vermoord. De dader was een berucht pleger van seksuele misdrijven en woonde een straat verderop. Zo’n moord komt niet uit het niets. Hij kon lange tijd zijn gang gaan omdat in de streng-christelijke gemeenschap niemand aangifte deed, mede uit angst de latere positie van de jonge slachtoffers op de huwelijksmarkt te verslechteren. Ook werd er wel gezegd ‘laat de bok maar spelen met gods lammetjes’. Ik moest er regelmatig aan denken. Kan een dorp schuldig zijn?

Het boek is geschreven vanuit het perspectief van de dader. Een beschouwing van het misdrijf zit er daardoor niet in. Er zit sowieso weinig context in, ook de gemeenschap speelt amper een rol. Het wordt gebracht als een zinloze moord. Een ongeluk, wordt het genoemd. De discussie over femicide, die in 2019 opkwam, ontbreekt omdat het boek een jaar eerder verscheen maar ook de aspecten die daardoor naar boven worden gebracht, blijven achterwege. Vaatstra werd vermoord omdat ze vrouw was. Het voelt nu ouderwets dat te negeren, ook al doet de titel anders vermoeden. Het racisme en populisme komen wel aan bod, zij het terloops. Een verklaring zou kunnen zijn dat die feiten jarenlang het nieuws beheersten maar dat het opvalt en zelfs stoort laat ook zien hoe snel de mores veranderd is.

Door reflectie weg te laten is het een vertelling in de traditie van Gen X, geconcentreerd op het individu, ontdaan van moraliteit en maatschappelijke context.

Of misschien is het toch gewoon meer Couperus.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.