René – ‘ik denk, dus ik besta’ – Descartes (1596-1650) wordt wel gezien als degene die de geschiedenis een zwieper heeft gegeven. Hij reduceerde de wereld en alles wat er in zit tot machines en zette de mens daarboven, met veel ellende voor dieren en natuur tot gevolg. Het ontstaan van de vee-industrie wordt er wel aan toegeschreven en het mag dan ook geen verbazing wekken dat hij zijn belangrijkste denkbeelden ontwikkelde tijdens de 20 jaar dat hij in Nederland verbleef.

Afgelopen week raakte ik tijdens het noodzakelijke ritueel van het op orde brengen van mijn kledingkast nog aan het piekeren over zijn beroemde formule. Is het überhaupt mogelijk om niet te denken en dus niet te bestaan? Is een kunstmatig intelligente computer er niet meer als je deze uitzet? Ik was er nog niet uit tegen de tijd dat alle t-shirts weer opgevouwen waren, dus ik liet het maar. Niet dat ik er anders verder mee was gekomen want ik weet domweg te weinig van filosofie maar het is een aangenaam tijdverdrijf. Voor kruiswoordpuzzels hoef je ook geen taalkunde gestudeerd te hebben.

Woensdagavond kwam de overpeinzing terug toen ik Poor Things zag, de nieuwe film van Yorgos Lanthimos die als een sensatie is ontvangen. De zaal zat vol, en dat was ook zo in de twee andere bioscopen waar Poor Things draait.

Uit het mechanische wereldbeeld van Descartes kwam in de 19e eeuw het idee naar voren dat je mensen tot machines zou kunnen maken, of andersom. De roman Frankenstein is daar het bekendste voorbeeld van. Poor Things gaat over zo’n gegeven. Een wrede dokter schept onder het mom van de wetenschap op een perverse manier een nieuwe mens uit een dode. Geen monster maar een op seks beluste vrouw.

De film wordt onder meer geprezen vanwege de acteerprestatie van Emma Stone en die speelt inderdaad fenomenaal. Alleen dat al is reden om de film te gaan zien. Een andere reden is de fantasie. Poor Things is een soort combinatie van Alice in Wonderland, The Meaning of Life en Frankenstein, vol met bizarre beelden en grappen. Er wordt ook veel geneukt in de film en hoewel daar veelal afzichtelijke types bij betrokken zijn is het toch geen onaangename ervaring.

Maar als film zelf kun je de film overslaan. Bij het verlaten van de bioscoop merkte ik dat het verhaal in mijn geheugen al begon te verdampen. Zoals je dat ook bij dromen hebt, je wordt wakker, hebt nog een goede herinnering maar bij de eerste kop koffie wordt het al minder en binnen een uur ben je niet meer in staat te vertellen waar de droom over ging. Alleen het gevoel resteert dan nog.

Dat heb ik overigens bij alle films van Lanthimos, ik weet dat ik ze gezien heb maar kan er niets meer over vertellen. Dat betekent ook dat er niet echt iets bij blijft en dit keer vroeg ik me dat ook tijdens het kijken af. Waar zat ik nou eigenlijk naar te kijken? Wat wil de regisseur vertellen? Niet in de zin van boodschap maar gewoon, wat is het idee? Ik las achteraf ergens dat het gaat over hoe een jonge meid een vrijgevochten vrouw wordt. Die gedachte kwam ook op tijdens het kijken maar ik vond dat toch een beetje blijven steken op het niveau van een videoclip. Ik kon geen ambiguïteit ontdekken, nergens iets dat wrong, ook al was het allemaal absurd. Je wordt als kijker soms wat ongemakkelijk van de horror-achtige beelden maar ook dat veroorzaakt nooit ongemak of innerlijke onrust.

Er valt veel te lachen terwijl het toch geen comedy is. Poor Things is in zekere zin ongrijpbaar en dat is ook een thema van de film. De hoofdpersoon is beland in een wereld waar ze aanvankelijk letterlijk en figuurlijk amper in overeind blijft. Langzamerhand lukt dat steeds beter. Het verhaal gaat over de ontwikkeling van een vrouw van object tot zelfstandig wezen maar het einde geeft daar weer een twist aan, die ik niet goed kan plaatsen.

Ik dacht op een gegeven moment dat ik misschien te dom was voor de film, dat er allemaal symboliek in zit die me is ontgaan. Zo is een deel van de film, het begin, in zwart-wit. De betekenis ervan is me niet geheel duidelijk, of het moet zijn om een associatie met oude Frankensteinfilms op te roepen. Later las ik bij de trivia op Imdb dat er ook een symbolische verwijzing in zit naar een beroemde ontmoeting tussen Alexander de Grote en de Griekse wijsgeer Diogenes. Kijk, dat soort dingen mis ik dan toch weer.

Met enige regelmaat wordt er met een supergroothoeklens gefilmd die het perspectief uiteen trekt, dan weer zijn er scenes alsof je door een sleutelgat loert. Waarom daar allemaal voor gekozen is, werd me evenmin duidelijk. En zo zat ik als kijker te puzzelen en bleef ik maar tekortschieten.

De film duurt bijna 2,5 uur en ik moet eerlijk bekennen dat ik na anderhalf uur checkte hoe laat het was. Ik heb me zeker niet verveeld maar Poor Things kon me niet alle 144 minuten boeien. De film was kortom minder dan ik ervan verwachtte. Misschien gewoon te Amerikaans, dacht ik bij thuiskomst en ging slapen.

De volgende ochtend bij het wakker worden bedacht ik dat het verhaal toch actueler is. Niet vanwege het vermeende feminisme maar omdat de huidige Frankenstein gewoon Elon Musk is, die ook aan het spelen is met het samensmelten van mens en machine. Niet in het belang van de wetenschap maar vanwege ordinair kapitalisme. Met dat besef kreeg de film ineens een heel andere lading en zo ook de leukste grap in de film, die gaat over socialisme en sekswerk. Maar die wil ik niet verklappen,

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.