Je kent de gouden regel wel dat als je voor het eerst de betekenis van een nieuw woord leert, je het binnen 24 uur nog een keer tegenkomt. Het doet zich ook voor bij andere zaken. Ik kocht ooit een bepaald type auto mede omdat ik die zo weinig zag en dus echt iets bijzonders leek. Op de eerste de beste parkeerplaats waar ik de nieuwe auto parkeerde om even koffie te drinken, stond er bij terugkeer een van precies hetzelfde type naast. Daarna zag ik ze plots overal. Kortom, wat je eerst nooit opmerkte, zie je plots overal als je je er eenmaal bewust van bent.

Aan dat effect moest ik denken toen ik The Seed of the Sacred Fig zag, een clandestien gemaakte film over de islamistische dictatuur in Iran. Die film gaat over afschuwelijke onderdrukking maar toch herkende ik elementen van wat zich momenteel in het Westen voltrekt, met Trump en zijn trawanten in de VS maar ook de ultrarechtse coalitie hier die met de dag engere intimiderende trekjes gaat vertonen. Activisten die de politie aan de deur krijgen, een minister die een demonstrant wil laten vervolgen wegens een getekend snorretje. Niet omdat we nu in een dictatuur leven maar omdat er mechanismes herkenbaar worden. Een politiek als die van Wilders leidt uiteindelijk tot een harde, nare samenleving terwijl dat helemaal niet eens zijn doel hoeft te zijn, het is een proces dat met zichzelf op de loop gaat.

Bij het begin van de film wordt de titel uitgelegd. De sacred fig, in het Nederlands bodhiboom geheten, is een plant waarvan de zaden niet zoals gebruikelijk op de grond vallen en dan in de aarde ontkiemen maar worden opgegeten door vogels. Die poepen ze uit in andere bomen. Het zaadje begint op zo’n boom te groeien en wikkelt zich om de takken heen. Steeds meer, totdat de boom uiteindelijk gewurgd wordt. Het is een mooie metafoor die je kunt loslaten op het verhaal dat de film vertelt.

Iman is een medewerker van de rechterlijke macht die promotie maakt. Dat betekent ook dat hij meer van de privileges krijgt die voorbehouden zijn aan de regerende elite, zoals een groter huis wat goed uitkomt omdat zijn twee tienerdochters snakken naar eigen kamers. Zijn echtgenote Najmeh droomt van een vaatwasser. Kortom, het gevoel van geluk dat je overvalt op het moment dat je er op vooruit gaat.

Het is 2022 en de volksprotesten barsten los in Iran nadat de 22-jarige Mahsa Amini wordt doodgeslagen door de religieuze politie omdat ze haar hoofddoek niet volgens de voorschriften droeg. Het regime tracht die opstand met grof geweld neer te slaan maar de demonstranten, vooral extreem moedige meiden en jonge vrouwen, laten zich niet terug in het hok jagen. Iman moet tegen zijn geweten in doodvonnissen tekenen, als hij weigert is zijn carrière ten einde en kan Najmeh de vaatwasser ook wel vergeten. Tegelijkertijd heeft hij twee tienerdochters die zich middenin de opstand bevinden, hun vriendinnen worden gearresteerd. De film is doorspekt met echte beelden van de staatsgeweld, wat je steeds duidelijk maakt dat het geen fictie is waar je naar kijkt ook al is de verhaallijn verzonnen.

Vertaald naar Europese termen zie je een soort kruising tussen de Zone of Interest, waarin het gezinsleven van de kampcommandant van Auschwitz vrolijk doorgaat terwijl hij een fabriek runt om joden te vermoorden, en Das Leben der Anderen, over een compleet paranoïde bestaan in een samenleving waar je vrijwel niemand kunt vertrouwen.

The Seed of the Sacred Fig ging op Cannes in première. Toen de Iraanse dictators er achter kwamen dat de film gemaakt was, werd regisseur Rasoulof opgepakt en veroordeeld tot acht jaar gevangenis en lijfstraffen. Hij wist te ontsnappen en vluchtte naar Duitsland. Andere medewerkers werden ook gestraft want ja een film met kritiek, daar sturen ze de politie op af. In een dictatuur is niet alleen de waarheid verboden maar ook de twijfel aan het staatsgeloof, of dat nou een religie is of een ideologie.

Het lijkt misschien absurd om Wilders met de ayatollahs te vergelijken want hij is immers fel tegen de islam. Bedenk dan dat de islamitische dictatuur is gevestigd door mensen die zich wilden bevrijden van de vreselijke dictatuur van de sjah die daaraan vooraf ging. Bij fanatici doet het er niet zo toe wat voor overtuiging ze aanhangen. Ze worden meestal hetzelfde als hetgeen ze zeiden te bestrijden. Of nog erger. Daar gaat de film ook over, over hoe een revolutie zijn eigen kinderen opeet. Wat The Seed of the Sacred Fig zo goed maakt is dat de strijd zich afspeelt in het gezin. Kan de vader zijn dochters nog wel vertrouwen? Of andersom?

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan duizend andere lezers en abonneer je hier gratis.