Laatst sprak ik tijdens Walking & Talking, een aangename manier om al lopende Nederlands te oefenen, met een wandelpartner over literatuur, met name die van het land waar ze vandaan komt. Daar kende ik gelukkig ook wat auteurs van dus het gesprek verliep op rolletjes. Hoe goed deze of die was en kende ik die? Ook al zo fantastisch. Nee, maar dat boek, heb je dat gelezen? 

Totdat ze me vroeg ‘wat zijn jouw favoriete Nederlandse schrijvers?’ Ik schrok en toen nog een keer. Eerst van het feit dat ik zo gauw niemand kon noemen en toen van dat ik na enig nadenken op geen andere naam wist te komen dan W.F. Hermans, wat ook echt een favoriet van me is maar wel heel erg oud.

Weer thuisgekomen ging ik bezorgd door het lijstje boeken dat ik het afgelopen jaar las. Daar stonden slechts een paar Nederlandse romans tussen maar niks in de categorie favoriet. Ik lees gewoon te weinig Nederlandse romans. 

Een tijdje later publiceerde NRC een top 50 met door de lezers uitgekozen favoriete Nederlandstalige boeken van de afgelopen 25 jaar. Ik ging door de lijst. Slechts 9 had ik er gelezen. Of liever gezegd uitgelezen. In nogal wat andere was ik begonnen maar afgehaakt. 

Ik besloot er stante pede verandering in te brengen en nam meteen De Instructies, een vorig jaar verschenen roman van NRC-columniste Caroline Trujillo, ter hand. Het duurde even voordat ik de smaak te pakken had. Ik deed 18 dagen over de 375 bladzijden. Toen ik het uit had, las ik wat recensies en schrok me een hoedje. Nogal wat aspecten die daar in besproken werden aangaande inhoud, constructies en onderlinge verhoudingen van de personages, waren me totaal niet opgevallen. Het zal aan mij liggen, dat ik te weinig doorgrondend lees. Misschien omdat ik te weinig leeservaring heb. Zo kwam ik er bijvoorbeeld pas nadat ik als fors in het verhaal was opgeschoten achter dat de hoofdpersoon, de ik-figuur, een man is. Geen idee waarom ik anders veronderstelde. Wellicht gewoon omdat de autrice vrouw is. Het duurde vervolgens nog even voor ik me die transitie eigen had gemaakt. 

Wel kreeg ik al vrij snel het idee dat de schrijfster filmmaakster is. Het verhaal is namelijk nogal filmisch geschreven, met veel details, alsof het ter plekke geregisseerd werd. Dat bleek inderdaad te kloppen. Trujillo heeft de filmacademie gedaan, las ik. Ik vermeld dit zodat je weet dat ik ook weer niet helemaal onbegrijpend ben.

De Instructies is de meest radicale roman die ik in tijden heb gelezen. En dat bedoel ik in politieke zin. Het is het verhaal over een groep dierenactivisten die besluiten de mishandeling van dieren door de vee-industrie te saboteren. Ze plegen onder meer een gigantische aanslag op het grootste varkensslachthuis van Nederland. De acties gaan soms gepaard met grof geweld, zonder dat het door de vertelling specifiek wordt afgekeurd. Dat kan ook lastig want het wordt geschreven door een van de daders. De titel verwijst naar hoe hoofdpersoon het allemaal zeer nauwgezet beschrijft zodat anderen het na kunnen doen. Gaandeweg kom je erachter dat hij in de gevangenis zit. Hij tekent het op in opdracht van de leidster van de actiegroep, Nora, een nogal dominant type waar hij verliefd op is. Je leest dus mee met een meelezer, het is een van de vele aspecten die het boek zowel interessant als niet makkelijk maken.

“Nora heeft tot hier gelezen. In de kantlijn heeft ze wat opmerkingen geschreven. Ze zegt dat ik te veel heen en weer spring in de tijd. Dat het beter is als ik alles als een stappenplan opschrijf. Als een instructie. Een white paper noemt ze dat. Een witboek zou ik zeggen. Iets waar een ander wat aan heeft, bedoelt zij.”

Dat perspectief en de droge humor maken het boek tot satire. Maar wel het soort satire waarvan je je afvraagt of het niet gewoon een dekmantel is voor radicaal gedachtengoed. Het boek kun je namelijk naast als absurd verhaal ook op vatten als een echte handleiding voor het voeren van zogeheten ‘directe actie’. Dat is een term voor een bepaalde manier van actievoeren, namelijk het met alle mogelijk middelen verhinderen van schadelijke of onwenselijke gedragingen, in dit geval dieren doodmaken. Dat Trujillo zelf een uitgesproken veganist en pleitbezorger van dierenrechten is, maakt de scheidslijnen nog vager.

Ik moest tijdens het lezen denken aan Handboek voor de Stadsguerrilla, een semi-illegale uitgave uit de jaren zestig, die opriep tot geweld tegen de gevestigde orde en populair was in Latijns-Amerika. De ouders van Trujillo zijn politieke vluchtelingen uit Uruguay, waar ze deel uitmaakten van het gewapend verzet tegen de dictatuur.

Ook kwam de herinnering in me op aan het Dierenbevrijdingsfront, een club die in de jaren tachtig en negentig in Nederland spectaculaire guerilla-acties uitvoerde tegen veroorzakers van dierenleed. Dat liep ten einde toen begin deze eeuw Pim Fortuyn werd vermoord door een doorgeslagen dierenactivist. Het is nooit officieel als motief genoemd maar ik heb de moord zelf niet los kunnen zien van het voornemen van Fortuyn om het destijds aanstaande verbod op de bontfokkerij, een grote overwinning voor de dierenbeweging, te torpederen. Door dat besluit zouden miljoenen dieren vergast gaan worden. De roman maakt duidelijk hoe zo’n besef kan indalen en leiden tot gewelddadige actie.

Die draaikolk is wat de roman kenmerkt. Het boek is doorspekt met argumenten tegen dierenmisbruik, van wanhopig tot ijzersterk. Sterker nog, het is een vurig pleidooi tegen de vee- en zuivelindustrie. Ik kreeg al lezende, als levenslang vegetariër, gewetenswroeging dat ik geen veganist ben. Tegelijkertijd is het ook een waarschuwing tegen die vorm van denken en zelfrechtvaardiging, die zichzelf in de staart bijt. Het begint met de opvatting dat er meer respect moet zijn voor het leven van dieren, dat wordt opgeschaald naar dat dierenlevens gelijk zijn aan mensenlevens en als je die stap zet is de volgende niet ver meer weg: dierenlevens zijn belangrijker dan mensenlevens. Het zijn immers de mensen die al dit leed aanrichten. 

Het is ook niet gemakkelijk om activist te zijn. Iedereen die streeft naar een betere wereld komt er achter wat daar het grootste obstakel voor is: de anderen. Je moet bereid zijn onvermoeibaar die anderen te willen bekeren tot wijziging van hun standpunten. Als je dat opgeeft, kan liefde veranderen in blinde haat.

De Instructies kwam op mij over als een roman die veel realistischer is dan deze zich door de vorm voordoet. Toen ik het boek uit had was ik er oprecht verbaasd over dat er na verschijning niet de pleuris over is uitgebroken. Ik ben er nog niet uit of dat uitblijven van een rel juist goed of slecht is. Die laatste vraag is typisch voor de prettige verwarring die het uitdagende boek in je hoofd teweeg brengt. 

De Instructies, Carolina Trujillo.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan duizend andere lezers en abonneer je hier gratis.