Ik moet bekennen dat ik schaken niet direct associeer met romantiek, net zo min als bijvoorbeeld boksen. Schaken is worstelen voor mensen met meer geestelijke dan fysieke kracht. Toch is het de romantiek die Hélène naar het spel trekt. Ze werkt als kamerverzorgster in een hotel en ziet op een dag een verliefd stel met elkaar schaken. Dat wil ik ook, denkt ze. En dan bedoel ik dat schaken want een grote liefde heeft ze al, een scheepswerfarbeider met wie ze een puberdochter heeft.

Het klinkt simpel. Leer de regels, die niet heel erg ingewikkeld zijn, en je kunt spelen. Maar zo eenvoudig is het niet. Kamerverzorgsters worden niet geacht te schaken.

Over dat laatste gegeven gaat Joueuse (Speelster), een film uit 2009 die weggepropt is in de achterste rekken van Netflix. De film heeft de Nederlandse bioscoop nooit gehaald maar is nog steeds actueel. Misschien wel meer dan in 2009. Nu laait immers ook hier de discussie over de klassenmaatschappij weer op, na bijna vijftig jaar weggemoffeld te zijn.

Hélène, een schitterende rol van mijn langdurige celebrity crush Sandrine Bonnaire, botst tegen de grenzen van de klassenverschillen en het patriarchaat op. Net als de meeste andere sporten en de rest van de wereld wordt ook schaken gedomineerd door mannen. En een schoonmaakster hoort niet te schaken. Ook in haar eigen omgeving wordt ze uitgelachen, net als in kringen van schakers.

De film gaat over schaken maar het spel zelf komt amper aan bod. Er wordt voortdurend geschaakt maar het gaat nooit over zetten en zelden over strategie. Wel zie je de ogen van Hélène fonkelen als haar in het begin duidelijk wordt dat de dame, de enige vrouw op het bord, het machtigste stuk uit het hele spel is. Dat had ze niet verwacht en geeft haar de moed om door te zetten. 

Ze vraagt om schaakles aan een Amerikaans psycholoog, gespeeld door een Frans sprekende Kevin Kline, die zich heeft teruggetrokken op Corsica en waarvan ze het huis schoonmaakt. Al gauw lijkt er meer op het spel te staan dan alleen wat schaakstukken. Want Joueuse gaat, zoals iedere Franse film, natuurlijk ook over liefde. Maar anders dan je zou verwachten. Het spel wordt de aanjager van zelfbewustzijn en emancipatie.

De film wordt gedragen door de ogen van Sandrine Bonnaire. Ik geef toe, ik ben natuurlijk fan maar haar blik dringt echt door tot je ziel. Ik heb dat nooit eerder zo beleefd. Ze is volstrekt geloofwaardig zonder enig cliché en trekt je als toeschouwer haar worstelingen in, ze omhelst je met een oogopslag. Dat geeft de film een extra laag.

Debuterend regisseuse Carolina Bottaro, die vreemd genoeg hierna nooit meer een film maakte, baseerde zich op de roman De Schaakspeelster van de Frans-Duitse schrijfster Bertina Henrichs. Ik heb toen de aftiteling begon meteen de uit 2006 stammende Nederlandse vertaling besteld. En ben weer gaan schaken via Social Chess.

Joueuse is te zien op Netflix.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan duizend andere lezers en abonneer je hier gratis.