Het is een psychopaat, hoorde ik om me heen toen de film afgelopen was. Ik keek er van op. Zo had ik de hoofdpersoon helemaal niet gezien. ‘Ik herkende dat beeld niet’, om het in woordvoerdersjargon te zeggen. Nu weet ik dat ik soms moeite heb om onderhuidse emoties waar te nemen en gezichtsuitdrukkingen af te lezen, ook al is dat bij films gemakkelijker, dus ik schoot meteen in de onzekerheidsmodus. Ik zocht wat recensies op om het zeker te weten maar daar stond het ook: psychopaat.

Plein Soleil is een film uit 1960 die is gerestaureerd, opnieuw is uitgebracht en nu in de bioscopen draait. Een vergeten klassieker volgens de reclames want zo heeft Martin Scorcese de film ooit genoemd.

Het is een verfilming van The Talented mr Ripley van de Amerikaanse Patricia Highsmith, een schrijfster die in Europa meer gewaardeerd wordt dan in haar geboorteland. Ze woonde het grootste deel van haar leven in Frankrijk. Ik meende altijd dat ze Brits was. Misschien doordat het verhaal zich in Europa afspeelt.

Phillippe Greenleaf, zoon van een steenrijk Amerikaans echtpaar, leidt op hun kosten een luizenleven in Italië. Ze sturen daarom jeugdvriend Tom Ripley op hem af, die een enorme beloning zal ontvangen als hij er in slaagt de jongen terug naar de VS te halen. Hij treft Greenleaf die een relatie heeft met de Parisienne Marge Duval en op het punt staat te gaan trouwen. Ripley wordt prompt verliefd op Duval. Je begrijpt, er gaan zich wat complicaties voordoen. Twee jongens, een meisje, dat loopt meestal verkeerd af al is het ook vaak een handig bedekte manier om in een preutse samenleving een homo-erotisch verhaal te suggereren. Ripley wordt gespeeld door een jonge Alain Delon die zo woest aantrekkelijk is dat zelfs een ijskast nog voor hem zou smelten. De film betekende zijn absolute doorbraak.

De andere acteurs verbleken bij Delon maar dat komt ook door het verhaal. Een kwart eeuw geleden zag ik een Amerikaanse verfilming en daarvan herinnerde ik me nu alleen nog Matt Damon als Ripley. Nazoeken leert me dat de andere rollen vervuld werden door Jude Law en Gwyneth Paltrow. Toch niet de minsten. Ook van deze Ripley staat me overigens niet bij dat het een psychopaat was.

Als je het verhaal niet kent en je nog wilt laten verrassen door de film moet je nu misschien ophouden met lezen. 

Spoiler alert

Het verhaal gaat er om dat Ripley eerst optrekt met zijn oude schoolvriend maar hem dan vermoordt, vervolgens op geraffineerde wijze zijn fortuin bemachtigt en trouwt met zijn geliefde. Dat klinkt inderdaad als een psychopaat. Maar ik zag wat anders.

Ripley heeft geen cent te makken. Daarom nam hij de opdracht van die ouders aan. Greenleaf gedraagt zich als een ongekend verwend nest die gewend is dat hij vanwege zijn rijkdom en status overal mee weg komt. Hij is een soort Vindicat-lid in extremo en vernedert alles en iedereen, waaronder zijn vriendin maar ook Ripley. Hij toont voortdurend dédain. Ripley ziet dat allemaal met verzwegen afgrijzen aan en besluit tijdens een bootreis op een gigantisch zeiljacht, waarbij Greenleaf hem ‘speels’ overboord heeft gegooid en hij amper overleefde, te vermoorden. 

Ik herkende weliswaar niet de moordlust van Ripley maar wel zijn positie. Opgegroeid in een arm gezin en laag opgeleid kon ik meevoelen met zijn frustratie. Er wordt op je neergekeken, ongeacht wat je doet, op z’n best ben je een buitenstaander. Dat gevoel blijft altijd, ook al geven de omstandigheden daar geen aanleiding meer toe.

Ripley probeert met de vernedering die hem wordt aangedaan af te rekenen en doet dat op doortrapte wijze. Natuurlijk, hij begaat een misdaad en zelfs wel meer dan een maar in een kapitalistische samenleving worden alleen degenen zonder geld- of machtspositie gestraft. ‘Het wetboek van strafrecht is er alleen voor de kleine man,’ zei een strafrechter lang geleden bij zijn pensionering. Mijn vader haalde hem graag aan. Zo interpreteerde ik de film meer.

Dat is natuurlijk mijn persoonlijke kijk en de kans is groot dat ik het helemaal mis heb maar het boek is in 1955 geschreven, toen na de verschrikkingen van WOII en vanwege de dreiging van het communisme in Europa een streven naar gelijkheid bloeide. De volgende dag ging ik naar de boekwinkel en kocht de klassieker die je volgens kenners sowieso gelezen moet hebben. Ik kom er binnenkort op terug.

En ja, Plein Soleil kun je gaan zien, ook als je het verhaal kent, dat in deze film overigens afwijkt van andere versies. Italië in de jaren ‘50, het voelt als een vakantietijdreis in deze schitterende verfilming. Misschien is de film zelfs nog beter als je psychopathie wel kunt herkennen.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan tweeduizend andere lezers en abonneer je hier gratis.