Protestborden zijn vaak poëzie. Zo had ik het nooit eerder bekeken maar de Amerikaanse dichteres Amanda Gorman wees er donderdag op, bij de vooropening van het Veerhuis in Rotterdam. Ze wijdde de nieuwe literaire ontmoetingsplek op een even gepaste als ambitieuze wijze in. In dit huis kunnen reuzen geboren worden.

Gorman werd wereldberoemd door het krachtige gedicht The Hill We Climb dat ze voordroeg bij de inauguratie van president Joe Biden in 2017. Ze is een poëtische rockster, uitermate innemend en vooral waar we in Nederland zo van houden ‘gewoon’ in al haar schittering. In een zeer intieme sfeer temidden van enkele tientallen genodigden die ademloos aan haar lippen hingen sprak ze over haar werk. Het is haar enige optreden tijdens haar bezoek aan Europa.

Ze is een dichter die verandering teweeg wil brengen, in de wereld of de ziel van de lezer. Die drift is eigen aan de kunst, vindt ze. “Alle succesvolle sociale bewegingen worden gevoed door poëzie. Als je kijkt naar de protestborden die nu omhoog gehouden worden in de VS dan staan er vaak metaforen op: ‘Ze probeerden ons te begraven maar ze wisten niet dat we zaadjes waren’. Of kijk bijvoorbeeld naar de voet van het Vrijheidsbeeld. Waarom staan daar een paar dichtregels. ‘Geef mij je vermoeide, arme, opeengepakte massa’s die verlangen naar vrijheid’ Die woorden zijn vervuld van menselijke kracht, die spreken veel meer tot de verbeelding dan gewoon wat proza.”

Gorman gelooft in de kracht van poëzie. Het is de dichtkunst waarmee generaties al sinds het begin der tijden gevoelens, ideeën en ervaringen aan elkaar doorgegeven worden. Poëzie is het transportmiddel van de menselijkheid. Wie begint te dichten stuit al snel op liefde.

“Ik denk dat dat de reden is waarom het zo moeilijk is om dichters te vinden die koken van haat, intolerantie of racisme. Het is traditie dat een dichter voordraagt tijdens de inauguratie maar alleen bij Democratische presidenten. Dat is veelzeggend. Extreemrechtse leiders kunnen moeilijk dichters vinden, voor dichters is het lastig om vanuit die invalshoek te spreken. Ik denk dat menselijkheid in het dna van poëzie zit.”

Interviewer Marianne Klerk vroeg of Gorman een voorbeeld kon geven van eigen werk dat impact heeft gehad op het maatschappelijk bewust zijn. “Er was een paar jaar geleden in Texas een schietpartij op een basisschool waarbij verschillende leerlingen werden gedood. Ik herinner me nog dat ik er zo misselijk van werd. Op dat moment achtte ik me helemaal niet in staat om er iets over te schrijven, maar ik had het gevoel dat ik het moest doen, dus bleef ik de hele nacht op en schreef het gedicht genaamd Everything Hurts. Het is waarschijnlijk een van mijn kortste gedichten.”

Maybe everything hurts,
Our hearts shadowed & strange.
But only when everything hurts
May everything change.

“Ik postte het op sociale media en binnen een dag hadden we een miljoen dollar opgehaald voor maatregelen tegen vuurwapengeweld in de Verenigde Staten. Die impact had ik niet had verwacht. Maar ik zag dat veel mensen zich door dit gedeelde verdriet verbonden voelden en besloten te zeggen, ‘dit nooit meer’. Dat was het moment waarop ik concludeerde: ik moet hiermee doorgaan. Hoe kon ik anders?”

Dat oproepen en overbrengen van emoties en medeleven zit in de pen, vertelde Gorman. En dat bedoelt ze letterlijk. Het met de hand schrijven maakt andere processen in je hersenen los dan typen. “Ik schrijf meestal eerste versies, vooral poëzie, met de hand. Er is neurologisch onderzoek gedaan naar hoe de hersenen anders werken bij schrijven met de pen dan met de computer. Als we met de hand schrijven, activeert dat onze creatieve, emotionele kant meer en als we typen wordt juist de redactionele, rationelere kant aangesproken.” Gorman zei het niet maar het zou zomaar een verklaring kunnen zijn voor de vermindering van empathie in de samenleving. Van het lezen van literatuur is ook bekend dat het inlevingsvermogen er door vergroot wordt. Het zijn vooral jonge mannen die niet meer met de hand schrijven, noch boeken lezen. En zie hoe de politieke oriëntatie onder vooral die groep opschuift naar steeds verder rechts.

Gorman kreeg daar zelf ook mee te maken. Twee weken voor haar optreden bij de inauguratie bestormde een opgehitste ultrarechtse menigte het Capitool. Er vielen gewonden en doden. De dichteres overwoog haar optreden te annuleren. “Niet omdat ik bang was voor mezelf maar mijn moeder zou ook meegaan. Ik wilde haar niet aan gevaar blootstellen. Uiteindelijk bleek dat er niet te zijn en ging ik door met schrijven en had het een enorme impact, het creëerde een gedicht dat er anders niet zou zijn geweest, het werd zelfs veel langer dan de bedoeling was. Toen ik het naar het inauguratiecomité stuurde, dacht ik ‘alsjeblieft, geloof me we hebben elk woord nu echt nodig’. Ze gingen akkoord.”

Inmiddels is het gedicht onder het nieuwe regiem verboden verklaard op tal van scholen, net als duizenden andere werken. Die censuur verraste haar. “Ik dacht ik ben geen Margaret Atwood, ik ben geen James Baldwin, ik ben geen Toni Morrison. Er moest wel iets heel belangrijks in dit gedicht voorkomen waar degene die het verbiedt echt doodsbang voor is. Dit gedicht gaat over een moment in de geschiedenis, de vreedzame machtsoverdracht van het presidentschap. Als je dat uitwist, wis je niet alleen mij uit maar ook een stuk geschiedenis waar iedere scholier recht op heeft. Je zegt dat kinderen die kennis niet mogen hebben. Toen bleek dat ze als argument gebruikten dat het haatzaaierij bevatte. Maar ze konden niet aangeven waar dat uit bleek. Daarop gooiden ze het over een andere boeg. Het gedicht zou te moeilijk zijn voor kinderen. Te lange woorden. En ik checkte wat het langste woord is in het gedicht: democratie. Wil je dat onze kinderen dat woord niet kennen? Wat zegt dat over de staat van ons land?”

Het Veerhuis is een plek waar auteurs elkaar kunnen ontmoeten, van dichters tot scenarioschrijvers, maar het is ook een plek waar mensen kunnen leren schrijven, het talent kunnen ontwikkelen. Gorman legde uit hoe ze dat bij zichzelf doet. Door veel te lezen. Op alle mogelijke manieren, in andere talen ook liefst. Ze leest wat ze mooi vindt maar ook wat haar niet bevalt. “Dan vraag ik mezelf af waarom vind ik het niet mooi? Daar leer je van.” En als ze leest dan neemt ze hetzelfde werk meerdere malen tot zich. “De eerste keer gewoon om ervan te genieten, omdat lezen leuk hoort te zijn. De tweede keer probeer ik te zien wat ik van dit stuk kan leren, als schrijver maar ook als mens, en de derde keer kijk ik hoe ik het kan verbeteren? Wat zou ik veranderen? Hoe zou ik dit bewerken? Wat zou mijn stem eraan bijdragen? En zo ervaar ik hetzelfde stuk iedere keer anders.”

Gorman besloot met een voordracht van het gedicht dat ze al zo vaak ten gehore heeft gebracht. The Hill We Climb. Een melodieuze spoken word uitvoering met de kracht van een aria. Het publiek viel bijkans in katzwijm. Het voelde alsof haar woorden nog lang zullen nagalmen in dit gerestaureerde gebouw aan de Maas in Rotterdam-West, waar vroeger de arbeiders werden overgezet naar de havens aan de overzijde. 

Het Veerhuis is een initiatief van Droom & Daad, de particuliere stichting die onder leiding van Wim Pijbes in hoog tempo de cultuur een boost aan het geven is. Van het beeld Moments Contained bij het Centraal Station tot Fenix, het internationaal bejubelde kunstmuseum over migratie op Katendrecht. Nu dus het Veerhuis waar ontmoetingen worden georganiseerd en workshops plaatsvinden op alle niveau’s. 

Amanda Gorman trok zich na het interview met zes jonge schrijvers terug in een aparte kamer voor een persoonlijk gesprek over het ambacht. “Ik daag jonge dichters altijd uit om niet te kopiëren, maar te imiteren. En dat verschil is echt cruciaal voor mij. Imiteren is wedijveren. Je gaat de persoon die je imiteert naar je toe buigen, verbeteren. Dat is wat ik jonge schrijvers wil zeggen, hoe kun je de uitdaging aan gaan met schrijvers en dichters die je bevallen, hoe kun je ze zelfs overtreffen?“ 

Als die les aanslaat kan het een broedplaats van veel moois worden. Het Veerhuis is vanaf 1 november officieel geopend. En als extra verrassing: er tegenover vind je Aap Noot Brood, voor mij de beste bakker van de stad.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan tweeduizend andere lezers en abonneer je hier gratis.