Ik ging op het IFFR naar Four Daughters en had geen idee wat ik ging zien, behalve dat het een Tunesische film was. Dat is in festivalbeleving ongeveer zoiets als een maaltijd in een Nepalees eethuisje, je weet niet wat het inhoudt maar het klinkt spannend. Twee uur later verliet ik compleet weggeblazen de bioscoop. Dit was niet alleen een film, dit was een regelrechte ervaring.

Door alle andere ellende die de wereld sindsdien overspoeld heeft, lijkt het alweer bijna vergeten maar zo’n tien jaar geleden zaaide de terreurbeweging Islamitische Staat niet alleen dood en verderf maar verslond ook in hoog tempo tieners. Binnen en buiten de moslimgemeenschap heerste grote ongerustheid omdat de radicalisering in krankzinnig hoog tempo om zich heen greep en niemand er op voorbereid was. Vrolijke kinderen werden binnen een paar weken gehersenspoeld tot wraakzuchtige fanatici en vertrokken naar Syrië. Ouders en autoriteiten stonden machteloos.

Four Daughters begint met een gesprek tussen de alleenstaande moeder Olfa en de regisseur. Het gaat over hoe ze een film gaan maken over de lotgevallen van het gezin. Van de vier dochters hebben er twee zich aangesloten bij IS en het verdriet is groot. Er wordt gesproken over welke actrice de rol van de moeder gaat spelen. Die hoofdrolspeelster zien we vervolgens in de visagie zitten, al pratend over haar nieuwe rol.

Ah, dacht ik, een film over een documentaire die gemaakt wordt over het maken van een film. Dat is nog eens gelaagdheid. Knap gemaakt ook, de vormen lopen aan alle kanten door elkaar. Je ziet gewone achtergrondgesprekken afgewisseld met nagespeelde scenes maar je krijgt ook het opnemen van die scenes te zien.

Pas halverwege drong bij mij het verontrustende besef door dat het geen film was maar een echte documentaire. Alles wat je ziet is echt. Er wordt helemaal niks gespeeld, ook als dat wel zo is. Het is een soort superreality tv. De moeder en dochters vertellen over hun leven, hoe ze zijn opgegroeid, wat ze vinden, voelen. Ook de meeste intieme onderwerpen komen aan bod met een bewonderenswaardige openheid, waaronder hoe de huwelijksnacht van de moeder verliep. Niets blijft onbesproken, zo voelt het.

Regisseuse Kaouther Ben Hania heeft een truc verzonnen om de voor de moeder zeer traumatische of anderszins gevoelige delen te verwerken. Dan wordt de scéne nagespeeld door een beroemde Tunesische actrice die door de moeder zelf is uitgezocht. Maar dat naspelen is documentair, zoals de reconstructie van een misdrijf door de politie. Soms zie je hen ook beiden tegelijk in een scène van moederrol wisselen. Dat klinkt ingewikkeld maar het is alsof de ‘making of’ onderdeel is van de film. Het geeft de toch al beladen documentaire een extra bijzondere spanning. Ook de twee vertrokken dochters worden door actrices gespeeld.

Ondertussen worden zo’n beetje alle taboes aangesneden die je kunt bedenken, van seks en religie tot het vrouwelijk lichaam en het patriarchaat. Ergens wordt geconstateerd dat de samenleving geobsedeerd is door het vrouwenlichaam. Dat geldt trouwens voor bijna elke samenleving, zeker als die door mannen gedomineerd wordt. En dat is ook zo’n bijzonder aspect van Four Daughters: mannen spelen er letterlijk geen rol in. Dat wil zeggen dat alle mannenrollen door een en dezelfde acteur worden vervuld. Tijdens de Q&A vertelde de regisseuse dat ze zo wilde voorkomen dat de vrouwen tijdens het filmen geïntimideerd zouden worden door de aanwezigheid van mannen. De acteur had ze ook speciaal uitgekozen op zijn lage macho-gehalte. Net zoals ze de actrices die de verdwenen dochters spelen niet had geselecteerd op acteerprestaties maar op karakter. Ze moesten zoveel mogelijk van zichzelf kunnen tonen.

Je zou denken dat het gezien het onderwerp een loodzware film is maar er valt ook echt heel veel te lachen en verwonderen. Het voelt alsof je als kijker bij het gezin logeert. Je ontkomt er niet aan van hen allemaal te gaan houden.

In Tunesië is de film, die is genomineerd voor een Oscar in de categorie Documentaire, lovend ontvangen en draait er al maanden in de bioscopen. Ook verrassend is dat de onmiskenbaar feministische film mede is gefinancierd door Saoedi-Arabië. Hoe kun je vrij zijn als je lichaam niet van jou is, zegt een van de meiden. Als je denkt dat dat alleen over de islam gaat moet je je eens verdiepen in het verbod op abortus dat overal weer opspeelt en in de VS vermoedelijk gaat bepalen welke oude man president wordt.

Over het verhaal zelf wil ik niets vertellen maar dat is indertijd in de media breed uitgemeten, als je wilt kun je het zo opzoeken al raad ik je aan je te laten verrassen. De moeder voerde op tv campagne om haar dochters terug te krijgen en die beelden zitten ook in de film verwerkt.

Maar eigenlijk gaat de film niet over dat drama. Over IS en hun zieke praktijken zijn al veel andere films en documentaires gemaakt. Four Daughters richt zich op de dynamiek in het gezin, de sociale druk en de ontwikkeling van kinderen. In die zin gaat Four Daughters over ons allemaal. Dat maakt de film ook zo indringend. Het effect dat IS op tieners en jongeren had, hebben andere duistere politieke bewegingen nu ook. We zijn allemaal als de moeder, het gebeurt voor onze neus maar wat moeten we er in hemelsnaam tegen beginnen?

De film wordt nog twee keer vertoond op het IFFR maar beide voorstellingen zijn uitverkocht. Op 11 april gaat de film in Nederlandse bioscopen in roulatie. Het is een must see. Echt.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.