‘Ik kom hier nog op terug’ heet de roman van Rob van Essen die me door diverse vrienden werd aangeraden en het is ook nog de winnaar van de Libris-prijs. Een rake titel want dat “er op terugkomen’” is een terugkerend thema in het verhaal. Mocht ik ooit een thriller schrijven dan noem ik die ‘Een waardeloos einde’. Kunnen de lezers niet achteraf klagen.

De titel, die ook als zin voorkomt in de roman, slaat tegelijkertijd op de hele inhoud want het verhaal voert van hot naar her en springt daarbij heen en weer. Helemaal aan het einde komt ook het aparte begin weer terug maar ik moet eerlijk bekennen dat het me toen inmiddels te veel duizelde om het nog te kunnen doorgronden. 

Volg je me nog?

Ik deed ruim twee weken over de 400 pagina’s. Een vriend die me het boek enthousiast aanraadde nadat hij er in begonnen was, reageerde toen ik meldde dat ik zijn advies had opgevolgd met ‘O, ik heb het weer ff weggelegd. Kwam er niet meer doorheen.’ Dat was precies wat ik vreesde op grond van mijn ervaring met een eerder boek van Van Essen, De Goede Zoon. “Zo’n boek dat je ongetwijfeld in een adem moet uitlezen. Ik deed er helaas een maand over,” luidde mijn review daarover op Goodreads. 

Van Essen schrijft jaloersmakend goed en inventief, je wordt in het begin echt meegesleurd maar zoals bij iedere stroomversnelling waarin je terechtkomt, raak je op de een of andere manier toch vrij snel uitgeput. Dat is bij deze leeservaring lastig want het is een soort thriller dus je wilt ook verder.

Het verhaal gaat onder meer over een tijdmachine waar de hoofdpersoon onbedoeld in terechtkomt. Dat blijkt een instrument om schuldgevoelens uit het verleden weg te poetsen. Je kent dat waarschijnlijk wel, gebeurtenissen die je in je gedachten blijven achtervolgen, ook als daar geen enkele logische verklaring voor is. Ik heb dat zelf als ik de afwasmachine in- of uitruim. Onprettige herinneringen die ik aan mezelf te danken heb omdat ik iets verkeerd deed of zei, zelfs als klein kind, duiken dan keer op keer op. Vaak dagenlang dezelfde dingen tot ze vervangen worden door een nieuw voorbeeld van falen. Een verklaring heb ik er niet voor.

Het boek had zo’n zelfde effect. Eerst dacht ik dat het kwam omdat het gedetailleerd teruggaat naar tijden die ik zelf heb meegemaakt en plekken waar ik ben geweest. Herinneringen kwamen naar boven en verdomd, het waren geen prettige zaken, een mengeling van nostalgie en zelfverwijt. Maar kwamen die gedachten nu bij me op omdat ik las over die specifieke plekken of was hier een ander verschijnsel aan het werk? Was ik onbewust het gedrag van de hoofdpersoon aan het kopiëren?

Laat ik een voorbeeld nemen. In het boek is sprake van een eenzame man die in het bos woont en als eng gezien wordt. Kinderen gaan hem lastig vallen.

In het dorp waar ik ben opgegroeid was ook zo’n man. Een veroordeelde kinderlokker, werd me later duidelijk. Blijf uit z’n buurt werd ons als kinderen op het hart gedrukt, zonder er verder op in te gaan. Je snapt de reactie van mij en mijn vriendjes wel. Was het gevaar wel waar? Wat deed hij dan? De man die altijd alleen was en er een beetje griezelig uitzag, werd een mysterie. Ik kan me nog herinneren dat we op een dag, ik zal een jaar of 10 geweest zijn, naar zijn huis slopen, door de gesloten gordijnen probeerden te gluren, door de brievenbus en uiteindelijk op de vensterruiten begonnen te slaan. Totdat een buurvrouw naar buiten kwam rennen en ons waarschuwde. “Jongens pas op, ga weg, straks sleurt hij je naar binnen.” Geschrokken maakten we ons uit de voeten.

Dacht ik nu tijdens het lezen aan dat voorval terug omdat het leek op de gebeurtenis uit het boek of omdat het gaat om pestgedrag dat me nog steeds niet lekker zit en Van Essen mijn schuldbesef triggert? Ik ben er niet uit. Er zit misschien nog iets anders achter maar daar kan ik dan niet bij komen.

Ik stop nu even met dit schrijven – ik zit in de trein – om nog wat recensies te lezen. Misschien staat daar in waar ik naar op zoek ben.

Daar ben ik weer. In de – lovende – recensies staat veel. Te veel om hier op te noemen. Een ding wil ik er uit lichten: dat de herinneringen die ons achtervolgen meestal om onbeduidende zaken gaan. Momentopnames die totaal irrelevant zijn. Zoals ik bijvoorbeeld vaak moet denken aan die ene keer dat ik op een regenachtige avond over de snelweg naar huis reed en iemand om hulp zag staan gebaren op de vluchtstrook. Ik kon of wilde niet stoppen. Dat was 20 jaar geleden. Je wilt niet weten hoe vaak ik denk aan het voorval, dat niet langer dan 1,5 seconde duurde. In het boek komt een vergelijkbare scène voor en de hoofdpersoon worstelt er na tientallen jaren ook nog mee.

Sciencefiction heeft in zich dat het om de toekomst gaat maar ‘Hier kom ik nog op terug’ gaat over het verleden, dat net als de toekomst vaak geglorieerd wordt. Het verleden was net zo waardeloos of goed als het heden, houdt Van Essen de lezer voor. In die zin is het een anti-nostalgie boek.

Ik twijfel of ik vaak aan de leeservaring terug zal denken. Of nou ja, ik vrees natuurlijk wel dat Rob van Essen dit ooit leest, ik hem daarna nog eens tegenkom en dan de rest van mijn leven wens dat ik kon terugdraaien wat ik nu geschreven heb. Dat heeft Van Essen goed gezien.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.