Als een film in Nederland niet in de bioscoop is uitgebracht, heb ik op de een of andere manier toch de reactie dat deze dan kennelijk niet zo goed zal zijn. Gisteravond zag ik een film die me voor het eerst wat langer deed nadenken over die impulsieve gedachte. Het bleek een knappe film die op ongebruikelijke wijze een diepe indruk maakt, een thriller waarbij je niet zozeer op het puntje van je stoel zit maar anderhalf uur lang nerveus op je stoel heen en weer schuift. Een film ook over een onderwerp dat de afgelopen jaren vaak bediscussieerd is en dat meestal met ‘consent’ wordt aangeduid, een Engelstalige term omdat de betekenis zo lang onbekend was dat er niet eens een Nederlands woord voor bestaat. Als ik consent in de Van Dale woordenboek app opzoek krijg ik alleen maar verklaringen die betrekking hebben op douanerechten.

Je wilt natuurlijk meer weten over deze film, die ik je echt kan aanraden, maar eerst nog even dit. Waarom denk ik, in al mijn onwetendheid, onwillekeurig dat een film niet goed is als die niet in de Nederlandse bioscoop te zien was? Dat is interessant omdat het verduidelijkt hoe opvattingen onbewust ingesleten zijn.

De eerste verklaring is puur economisch, het zal een film zijn waar niks aan verdiend kan worden. Dus ja, dan is die ‘gewoon niet interessant’. Het is een heel gebruikelijke manier van redeneren waarbij ‘marktwaarde’ bepalend is voor alles. Ik hoef je hopelijk niet uit te leggen hoe beperkend dat is.

De tweede is dat ik als Nederlander niet beter weet dan dat ik altijd en overal toegang heb tot alles wat relevant is voor mij. Het is onbestaanbaar dat er iets is wat belangrijk is waar ik niet bij kan als ik dat zou willen. Alles wat echt belangrijk is wordt hier heus wel aan de orde gesteld, is een veel voorkomende aanname. Dat is natuurlijk een onzinnige reactie, maar dat geldt vaak voor ingesleten, onbewuste gevoelens die niettemin veel invloed hebben op je denken. Het is ook een vorm van zelfbescherming voor een ego dat zichzelf belangrijk vindt. Je ziet het vaak terug in debatten over brandende maatschappelijke kwesties, die nogal eens op veel verzet stuiten omdat een of meerdere partijen zich gewoonweg niet kunnen voorstellen dat ze iets (nog) niet begrijpen. Wat de boer niet kent, dat vreet ie niet. Mensen kunnen verslaafd zijn aan het gevoel van gelijk hebben.

Nu zul je inmiddels wel willen weten om welke film het gaat maar sorry, ik moet je nog even in spanning houden. Nadat ik de film, die onder meer op het festival van Venetië de publieksprijs bemachtigde, thuis op het scherm had gezien las ik een recensie in Libération die nogal negatief was. O zie je wel, toch geen goede film. Ik had zelfs de neiging mee te gaan met de kritiek dat het verhaal kunstmatig was opgerekt.

Op de een of andere manier bleef het wringen. Vanochtend toen ik wakker werd, bedacht ik ineens iets. Ik zocht de recensie op en verdomd, die was geschreven door een man. Ik checkte een andere ‘kritische’ recensie, ook een man. Dan een van een vrouw: 4 sterren. Andere vrouw. Idem.

Ok, tijd voor de film. Een auto scheurt door de nacht. Binnen hangt een ijzige sfeer. De bestuurder, een man, is geïrriteerd of boos. De passagier, een vrouw, angstig. Je weet niet wat er aan de hand is maar voelt dat er iets misgaat. Ik dacht dat ze bovenop een tegenligger zouden knallen. Dan pakt de vrouw haar telefoon en belt iemand, schijnbaar haar zus, om iets af te spreken over haar dochtertje dat daar logeert. Maar het is niet haar zus, maar de 112 alarmcentrale. De centraliste heeft door dat er iets mis is. Er volstrekt zich een gesprek in code, zodat de man niets zal ontdekken.

Een gefilmd telefoongesprek lijkt saai maar het is een ongelofelijk sterk middel om spanning op te bouwen. Denk aan de opening van Madre, een van de huiveringwekkendste die ik ooit gezien heb. Of Den Skyldige, die zich helemaal in een 112-centrale afspeelt.

Quitter la nuit is gemaakt door de Canadese regisseuse Delphine Girard maar speelt zich af in een niet nader genoemd land. Het zou bij wijze van spreken overal kunnen zijn. De film gaat over de vraag wat er vooraf ging aan de openingsscène en de ingrijpende gevolgen daarvan. Daar worden puzzelstukjes voor aangereikt maar niet zoals gebruikelijk bij een thriller waar je er langzaam achterkomt wie de dader is of hoe welk misdrijf is gepleegd. Hier gaat het om de vraag of er wel een misdrijf is gepleegd. Je ziet gedragingen die je lastig kunt begrijpen, de verwarring of misvattingen waar daders zich nogal eens op beroepen en die er toe geleid hebben dat consent sinds kort voor de wet een vereiste is.

Vanwege dat laatste dacht ik in al mijn naïviteit nog heel even dat de film misschien niet vertoond werd omdat de kwestie achterhaald is. Consent is nu immers juridisch vereist. Maar als die redenering klopt dan zou er nooit meer een film over moord te zien zijn, dat is immers al heel lang verboden.

Het knappe aan de film is dat veel invalshoeken belicht worden, daardoor weet je ook lang niet wat je er van moet denken. Tegelijkertijd laat de film zich niet dwingen in het standaard keurslijf van een thriller. Daarvoor is de film veel te realistisch. Dat is tegelijkertijd het meest angstaanjagende er aan. 

Ik wil voor de rest niks over de film zeggen, om het kijkgenot niet verpesten. Behalve dit. Het is een film over consent, een begrip dat nogal wat mannen slecht (willen) begrijpen. Het probleem wordt in Quitter la Nuit – terecht – benaderd vanuit het perspectief van de vrouwen. De slotscène laat daar geen misverstand over bestaan, al zal het verhaal bij mannen ook spanning oproepen, wordt hij beschuldigd van iets dat hij niet gedaan heeft?

Tegelijkertijd maakte het me duidelijk dat ik geloof ik nog nooit een film gezien heb die consent benadert vanuit mannelijk perspectief. En dan bedoel ik niet het geijkte verhaal van respect voor vrouwen maar dat de mannelijke tekortkomingen in hun denkwereld als probleem worden neergezet. De vraag is niet waarom mannen aangeleerd moet worden respect te hebben voor vrouwen maar waarom het ze afgeleerd moet worden dat niet te hebben. Het eerste gaat over verantwoordelijk gedrag, de laatste vraag geeft meer antwoord op hoe de wereld nog in elkaar zit. Dat gaat niet alleen over gelijke rechten. Ik bedoel dat ook een geaccepteerde opvatting is dat vrouwen met hun seksualiteit macht hebben over mannen. Ze kunnen hen verleiden, het hoofd op hol brengen zodat ze slachtoffer worden van.. ja, van wat eigenlijk. Niet van haar, niet van natuurlijke, onbeheersbare driften maar alleen maar van zichzelf.

Quitter la Nuit was vorig jaar wel te zien op Film by the Sea, zelfs in aanwezigheid van Veerle Baetens, een van de hoofdrolspeelsters. De film is nu online te huur, onder meer via Google en Apple.