Ik wilde eigenlijk iets intelligents gaan opmerken over migratie nadat ik zeer onder de indruk was geraakt van een installatie in Fondation Cartier, het splinternieuwe kunstcentrum in Parijs. Daar wordt in een planetariumachtige ruimte getoond hoe de migratiestromen lopen over de wereld, waar ze door veroorzaakt worden en hoe zich dat in de toekomst gaat ontwikkelen. Het is een fascinerende vertoning die een uur duurt, waar ik met open mond naar heb zitten kijken. En ik ben beslist niet de enige.

Wat er onder meer interessant aan is, is dat het migratie benadert als fenomeen van de natuur, een verschijnsel dat er al mensenheugenis is en ook altijd zal blijven bestaan. Terwijl het publieke debat zich vaak beperkt tot de vraag of migratie goed of slecht is. Dat wil zeggen: rechtse partijen kiezen migranten tot zondebok en stellen dat het slecht is. In een wereld van politiek en media waar alles ‘van twee kanten belicht moet worden’ rijst dan automatisch het tegenargument dat migratie juist goed is. Dat is een net zo onzinnige constatering, net zo zinloos als de vraag of een orkaan goed of slecht is. De orkaan is er gewoon, als onderdeel van het klimaat. En zou je de orkaan al kunnen tegengaan dan komt er iets anders voor in de plaats dat misschien nog veel heftiger is. Dat is met migratie ook zo, kijk naar de razziataferelen nu in de VS, of de dodelijke pushbacks op de Middellandse Zee om van ergere voorbeelden nog maar te zwijgen.

Migratie is een manier waarop het menselijk leven op aarde zich organiseert. Het is geen populaire opvatting in een wereld die gelooft in individualisme maar als mensheid bij elkaar vormen we ook een organisme. En dat organisme heeft zo zijn eigen plannen en manier van leven. Wij zijn dan als individuen de druppels die gezamenlijk de oceaan vormen, met een geheel eigen dynamiek waar geen druppel wat aan kan veranderen. En ja, dat soort metaforen zijn gevaarlijk want al snel worden ze zelf onderwerp van discussie.

Je ziet het lukt me niet daar even iets intelligents over te zeggen dat het allemaal oplost in een enkele oneliner. Het gaat me er om dat migratie zich niet laat vangen in termen van goed of slecht. Dat wordt ook duidelijk in een indrukwekkende film die ik deze week zag: Tori et Lokita van de fenomenale Belgische broers Luc en Jean-Pierre Dardenne. 

Tori en Lokita zijn twee kinderen die vanuit Benin naar België zijn gevlucht. Of gemigreerd. In het goed of slecht debat is dat een essentieel verschil, in hun leven bestaat dat onderscheid niet. Tori is een heel jong jongetje dat asiel heeft gekregen maar de tiener Lokita om de een of andere reden nog niet. Zij probeert de felbegeerde verblijfspapieren te pakken te krijgen. Ze wonen in de opvang en werken ondertussen als pizzabezorgers waarmee ze een schamel inkomen verdienen. Dat geld houden ze niet zelf maar sturen ze naar hun familie in Afrika die dat hard nodig hebben. Er is sprake van een enorme druk. Om aan meer geld te komen gaan ze werken voor drugsdealers. Ik zal voor de rest niks over het verhaal vertellen maar het is even hartverscheurend als realistisch. En dichtbij. Als de grootste dealer op een gegeven moment wegrijdt in zijn auto kun je nog net zien dat hij een Nederlands nummerbord heeft. 

Tori en Lokita komen hierheen voor een beter leven maar het gaat om meer dan henzelf. Als ze slagen redden ze daarmee ook het leven van hun familieleden, zodat die in het thuisland een betere toekomst kunnen opbouwen. De film doet weer eens inzien hoe pervers de kwalificatie ‘gelukszoeker’ is die onze vorige premier aan migranten en vluchtelingen toekende. Onvoorstelbaar dat hij daar mee is weggekomen en hoezeer dat het debat heeft bepaald. Maar ja, we leven in het tijd waarin het onvoorstelbare keer op keer realiteit wordt.

Je ziet, alleen al door er over te praten, glij ik ook af naar de voor of tegen, goed of slecht valkuil. Terwijl na afloop van de film de vraag of migratie goed of slecht is gewoonweg niet valt te beantwoorden. Omdat het een onzinnige vraag is. Wat niet wil zeggen dat je geen goed of slecht discussie kunt voeren maar die moet zich dan beperken tot de reactie op het fenomeen.

Ik moest tijdens het bekijken van Tori et Lokita terugdenken aan de presentatie bij Fondation Cartier waar ook de geldstromen in beeld worden gebracht. Hoe belangrijk migranten zijn voor de economie van hun thuisland, belangrijker dan ontwikkelingsgelden. Tekenend is dat de politieke partijen die beweren dat ze migratie zullen stoppen ook de ontwikkelingssteun afschaffen. Je hoeft geen IQ van boven de 100 te hebben om te snappen wat het effect zal zijn van die laatste maatregel op het natuurfenomeen migratie.

Maar kijk vooral Tori et Lokita, daar wil ik me toe beperken. Het is een van de beste films die ik de laatste tijd zag en je kunt m online zien.

Iedere zondagavond verstuur ik In de Week. Abonneer je hier gratis.