Nu Nederland dreigt af te stevenen op de meest rechtse regering uit de naoorlogse geschiedenis moest ik denken aan een artikel dat ik voor De Volkskrant schreef. Ik zocht het op en het bleek precies 20 jaar geleden te zijn, toen de wereldwijde opmars van uiterst rechts net was begonnen.

Het is actueler dan ik dacht. Sterker, het is daarna nog erger geworden. Denk aan hoe De Telegraaf met twee omroepen – WNL en Powned – het publieke bestel wist binnen te dringen. Hoe de Volkskrant ‘onlinkst’ werd en het Rutte 1 kabinet met PVV ervoor zorgde dat de enige socialistische omroep, de VARA, werd weggefuseerd. Daarom herpubliceer ik het nu hier. Uit de Volkskrant van 22 november 2003.

De verrechtsing van de media

Jarenlang overheerste het gevoel dat de media links zijn. Maar linkse bladen kwakkelen, de televisie is een overheersend rechts medium geworden en voor internet geldt hetzelfde….

‘We hebben de oorlog gewonnen’, stelt de Amerikaanse conservatieve commentator Brian C. Anderson, en hij heeft het niet over Irak maar over de media. ‘Het monopolie van links op informatie en opinie – dat lange tijd maakte dat andere ideeën en overtuigingen tot irrelevant werden bestempeld – komt verbijsterend snel aan zijn einde.’

In het jongste nummer van City Journal, een toonaangevend magazine dat de bakermat was van onder meer de zero-tolerance-politiek, schrijft Anderson dat het medialandschap vrijwel van de ene op de andere dag volledig van kleur is verschoten.

Met dank aan de technologie.

De hegemonie van de politieke correctheid is gebroken. Rechtse argumenten en overtuigingen voeren de boventoon of klinken op zijn minst overal in door. Met de nadruk op overal. Zo verwijst Anderson vergenoegd naar de populaire animatieserie South Park, waarin de draak wordt gestoken met linkse waarden als milieubehoud, homo-emancipatie en respect voor andere culturen.

Integraal citeert hij de tekst van een South Park-liedje waarin de totale verwoesting van de regenwouden wordt aanbevolen. Dat is meer dan louter satire, constateert hij en haalt een van de makers aan die zegt dat hij een grotere hekel heeft aan links dan aan rechts.

South Park wordt uitgezonden via abonneetelevisie op de kabel, een gebied waar makers veel meer vrijheid hebben dan bij de reguliere televisie. De kabelabonnees vormen ook het leger kijkers van de nieuwszender Fox, tegenhanger van CNN en opgezet door de berucht rechtse mediamagnaat Rupert Murdoch. Het is niet alleen maar een nieuwszender maar bijna een patriottische actiegroep.

Zo schreef de hoofdredacteur van Fox een persoonlijke brief aan president Bush, waarin hij hem dringend verzocht toch vooral hard terug te slaan tegen Al Qa’ida. Het woord ‘Amerikaanse’ wordt in Fox-reportages zoveel mogelijk vervangen door ‘onze’. Dus: onze troepen.

Volgens Anderson is abonneetelevisie een van de drie door technologie gedreven krachten achter de rechtse overwinning in de zogeheten ‘culture wars’, de permanente veldslag van heikele maatschappelijke discussies in de media.Een tweede nieuw wapen van de rechtse opinie is de opkomst van internet en met name weblogs, actuele sites die de opvattingen van een of enkele personen weergeven. Volgens Anderson zetten weblogs steeds vaker de journalistieke agenda door de snelheid en de reikwijdte waarmee ze nieuws en geruchten kunnen verspreiden, de zogeheten weblogstormen.

De populairste daarvan, Drudge Report, die verantwoordelijk was voor de onthulling van de Monica-Lewinsky-affaire, is volgens eigen zeggen uitgesproken rechts. Het magazine drijft volledig op het sentiment dat nieuws door de massamedia gefilterd wordt en feiten verzwegen door linkse journalisten natuurlijk.

Een andere populaire (1,8 miljoen bezoeken per maand) en invloedrijke weblog is die van de conservatieve commentator Andrew Sullivan. Het resultaat van een boekbespreking op zijn site is meteen terug te vinden in de bestsellerslijstvan online boekhandel Amazon. Dat is meteen de derde peiler van de conservatieve revolutie: de opkomst van nieuwe, onafhankelijke uitgeverijen die gevestigd zijn buiten het linkse moeras van New York, de Amerikaanse versie van de grachtengordel.

Een boek als Bias, waarin oudjournalist Bernard Goldberg anekdotisch uit de doeken doet hoe bevooroordeeld – lees links – de massamedia zijn, stond weken nummer een op de bestsellerslijsten. Dankzij Amazon, want daarmee kunnen de boekhandels omzeild worden waar links personeel werkt dat weigert conservatieve titels te verkopen of ze ergens achteraf neerlegt.

Andersons analyse van de mediarevolutie is zonder veel wijzigingen toepasbaar op Nederland. Ook hier overheerste jarenlang het gevoel dat de media links zijn, dat afwijkende meningen en verhalen niet aan bod komen. ‘Het probleem van de publieke omroep is dat ze met de actualiteitenrubriekenTwee Vandaag, Netwerk en NOVA alleen maar de Volkskrant bij de kijker door de bus gooit’, verzuchtte een medewerker tijdens het deze week gehouden Hilversumse debat over de toekomst van de omroepen. Hij kreeg amper tegenspraak.

Niettemin is de televisie net als aan de overzijde van de oceaan de afgelopen jaren een overheersend rechts medium geworden. Wat voor de Verenigde Staten de abonnee-tv is, is voor Nederland de commerciële satellietzender. Op geen van de zenders van RTL of SBS is een programma te vinden dat onder het predikaat links valt. Programma’s als Hart van Nederland en Stem van Nederland passen voor een belangrijk deel dezelfde strategie toe als Fox.

Het populaire praatprogramma van Barend en Van Dorp was het lanceerplatform voor de ideologie en de opvattingen van de LPF, de gesprekken aan de borreltafel bleken een ideale setting om het links-liberale beleid van Paars te vandaliseren. En de kans dat Harry Mens ooit een eigen programma bij de publieke omroep zou kunnen krijgen was nihil, maar bij RTL kon hij de zendtijd domweg kopen.

Op bladengebied verzette HP/De Tijd in april 2002 de bakens met het spraakmakende coverartikel ‘Help, ik ben rechts geworden’. Een van de toonaangevende progressieve opiniebladen had daarmee rechtsomkeert gemaakt. Terwijl linkse bladen nog steeds doorkwakkelen, vertoont de oplage van HP/De Tijd een almaar stijgende lijn.

Op het Nederlandse internet is dezelfde tendens waarneembaar. De teneur onder populaire weblogs, zoals die van Adam Curry of de site van Theo van Gogh, is overwegend libertair rechts en in discussiefora voert een veel rechtser geluid de boventoon dan op de opiniepagina’s van kranten.

Die ontwikkeling sluit aan bij Amerikaans onderzoek waaruit bleek dat internetgebruikers rechtsere opvattingen hebben dan krantenlezers of tv-kijkers. De politieke kleur valt voor Nederland deels te verklaren uit het Amerikaanse overwicht op het werelddebat maar ook omdat het medium bij uitstek geschikt is voor het individu dat zichzelf als een ‘one man army’ in de maatschappij ziet. Internet heeft net zo’n invloed op de politieke keuzen als het bezit van een eigen huis.

In de Verenigde Staten wordt de rechtse media-overwinning erkend en komt inmiddels een tegenstroom op gang. Het online magazine Slate merkt met bittere ironie op dat ‘gebrek aan objectiviteit’ ineens geen klacht meer is van rechts nu het zelf overal een draai aan geeft. Een boek dat de misleidende berichtgeving van Fox in kaart brengt, staat al op de bestsellerlijsten. In Nederland is van een conservatieve zegeclaim in de media vooralsnog geen sprake. Daarvoor bevalt de rol van slachtoffer die rechts zich graag aanmeet waarschijnlijk te goed.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.