Het is jammer dat The Old Oak pas na de verkiezingen in de bioscoop verscheen. De nieuwe film van Ken Loach geeft een andere kijk op migratie dan de media hier presenteren. Voor Nederlandse journalisten en opiniemakers is het inmiddels gebruikelijk om migratie en daarmee ook migranten als louter een probleem te zien dat gestopt moet worden. Of althans dat dat een legitieme opvatting is. Dat is niet alleen subjectief het is ook onkunde. Een illustratie daarvan trof ik in een recensie van de film in de Volkskrant waar ze kennelijk niet meer weten wat het begrip zondebok inhoudt. In het stuk wordt het – met de beste bedoelingen – gebruikt als synoniem voor verschoppeling. Als je onbekend bent met het fenomeen zondebok is het ook lastig te begrijpen wat zondebokpolitiek is. En daarover gaar de film van Loach nu juist.

De Britse regisseur, die in zijn vorige film Sorry We Missed You haarscherp liet zien hoe zzp’ers verworden zijn tot arbeiders zonder rechten en inkomen, kiest voor een heel andere benadering.

The Old Oak is een pub in een voormalig mijnwerkersdorp in het noorden van Engeland. Het is enig overgebleven openbare gelegenheid, de rest is weg bezuinigd of gewoon kapot gegaan. De plek is veelzeggend. Toen Margaret Thatcher aan de macht kwam en opgebouwde rechten en voorzieningen van de arbeidersklasse begon af te breken werd door de mijnwerkers het felst verzet geleverd, met stakingen en blokkades. Tevergeefs, ze verloren de strijd en hun banen. Hun dorp, ooit een hechte, bloeiende gemeenschap veranderde in een Engelse versie van de banlieue, een gebied waar de toekomst niet woont en alles alleen maar slechter wordt. 

We zien een bewoner die merkt dat een leegstaand huis verderop in de straat op een online veiling is gekocht door een buitenlandse investeringsmaatschappij. Voor 6000 pond. Terwijl hij zelf jaren terug nog een veelvoud daarvan heeft neergeteld voor zijn eigen woning. Dat geld is hij nu kwijt. Sowieso hebben de mensen in het dorp te weinig geld. Sommige kinderen lijden honger omdat er thuis geen eten is.

In die straat stopt een bus. Het is 2016 en de afschuwelijke oorlog in Syrië is in volle gang. In de bus zitten Syrische vluchtelingen, het dorp is aangewezen als opvangplek. Net als in Nederland belanden vluchtelingen er vaak in de arme postcodes. Het worden de nieuwe buren. Meteen al ontstaat er een conflict met bewoners die tevoren niets is medegedeeld. Een deel van hen keert zich tegen de vluchtelingen.

De film draait om de eigenaar van de pub, TJ, die het beste van de situatie probeert te maken. Hij wil de vluchtelingen helpen maar tegelijkertijd geen conflict met zijn stamgasten die afgeven op de nieuwkomers. Veel conversaties hebben het ongemak dat je kent van familieverjaardagen met de racistische oom. Hij komt in contact met een Syrische vluchtelinge, Yara, die zichzelf in een vluchtelingenkamp goed Engels heeft geleerd.

De meest extreemrechtse bewoners beginnen de boel steeds meer op te stoken en de situatie dreigt uit de hand te lopen. Of liever gezegd, loopt steeds verder uit de hand.

Loach laat zien dat de kracht van het dorp ooit lag in de solidariteit. De bewoners waren er voor elkaar. Met het verlies van de banen, het verdwijnen van voorzieningen en de teloorgang  van de vakbonden is dat verdwenen. Het is een ‘ieder voor zich’ wereldje geworden, precies wat Margaret Thatcher voor ogen had, maar ook met als gevolg dat zowel de overheid als de medemens niet meer te vertrouwen is. 

The Old Oak is een klassiek socialistische film, grotendeels gespeeld door gewone mensen. De film is, zoals vaak bij Loach, soms nogal prekerig maar blijkt dichter op het echte leven te zitten dan menig ander drama. De honger, het wantrouwen, de uitzichtloosheid, je treft het ook in de armste gebieden van Nederland. Sterk is ook dat de film niet louter een aanklacht tegen racisme is maar zich ook richt op wat je er tegenover moet zetten.

Het is ook een ontroerende film. En uiteindelijk geen pessimistische film, omdat Loach laat zien welke weg ingeslagen moet worden nu ultrarechts de macht aan het grijpen is. Want die weg is er, ook al lijkt die op dit moment kwijt.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.