Tijdens het eindeloze bladeren door het universum van online films stuitte ik in de sectie ‘Weer actueel’ op Touch of Evil uit 1958, een film van Orson Welles die wordt gezien als een meesterwerk. Het is een zogeheten ‘film noir’ over de strijd tussen een Mexicaanse misdaadbestrijder en een corrupte Amerikaanse commissaris. De laatste, gespeeld door Welles zelf, wil een bomaanslag oplossen door een Mexicaan de schuld in de schoenen te schuiven. Het verhaal speelt zich af op de grens en springt heen en weer tussen de VS en Mexico. Maar het is vooral een film waar van alles mee aan de hand is.

Touch of Evil zit vol met sterren, van Marlene Dietrich, Janet Leigh en Zsa Zsa Gabor tot Charlton Heston en een piepjonge Dennis Weaver. De openingsscène is fenomenaal, een vloeiende single take van 3,5 minuut die lange tijd het record hield in Hollywood, totdat Robert Altman er overheen ging met een take van 8 minuten in The Player. Het is niet het enige wonderlijke shot. Welles trekt van alles uit de kast om een sfeer te creëren van een schimmig gebied waar alles wankel is.

Toen Welles klaar was met de opnames werd hij door de studio terzijde geschoven. Er werden nog enkele scènes geschoten en de film werd door derden totaal anders gemonteerd dan hij voor ogen had. Welles schreef een 58 pagina’s tellende oproep aan de studio om wijzigingen aan te brengen. Die werd genegeerd. Hij kreeg het eindresultaat pas te zien op het filmfestival van Brussel waar de film op gejuich van Jean-Luc Godard en François Truffaut werd onthaald, regisseurs die het filmmaken totaal zouden veranderen, mede geïnspireerd door deze film. 

De enthousiaste ontvangst gold overigens alleen in Europa. In de VS kreeg Touch of Evil de handen niet op elkaar. De extreemrechtse senator Joe McCarthy, een grote inspiratiebron voor Geert Wilders, opende de jacht op alles en iedereen die links of progressief was of zou kunnen zijn. Welles werd het werken onmogelijk gemaakt. Touch of Evil was zijn laatste Amerikaanse film.

In 1998 werd op basis van zijn memo de film opnieuw gemonteerd en uitgebracht. Deze versie, die 20 minuten langer duurt dan die uit 1958, is nu online te huur. Het is onder meer vanwege de spectaculaire shots en het acteerwerk van Welles, die zichzelf kunstmatig 60 kilo zwaarder liet maken, een bijzondere kijkervaring maar geen gemakkelijke kost. Het verhaal is soms lastig te volgen, alleen al omdat niet altijd duidelijk is of je nu in Mexico of de VS bent. De volgende ochtend concludeerde ik dat ik het plot nog steeds niet begreep. Maar dat mocht het plezier niet drukken. De grote filmcriticus Roger Ebert raadt kijkers aan het verhaal te negeren en alleen te genieten van de manier waarop het gefilmd is.

Ik probeerde te achterhalen waarom de film weer actueel is, afgezien van de Trumpiaanse praktijken van de Amerikaanse commissaris. De film blijkt door Steven Spielberg als een van zijn grote inspiratiebronnen genoemd te zijn. Ik zag als tiener de indrukwekkende debuutfilm Duel van Spielberg die me nog helder voor de geest staat, met in de hoofdrol Dennis Weaver. Zijn personage is beïnvloed door de rol van Weaver in Touch of Evil, verklaarde Spielberg. En zo kreeg ik gisteravond beter inzicht in een film die ik 50 jaar geleden zag. Het was een onverwacht extra cadeautje.

Kunst is een kwestie van gevoel wordt vaak gezegd. Dat klopt, maar met wat kennis wordt het nog beter.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan tweeduizend andere lezers en abonneer je hier gratis.