Toen ik het Beladen Huis betrad was het al flink uitgewoond. Iedereen heeft het gelezen en de meningen zijn gevormd. Ik laat me er niet door weerhouden want mijn motto luidt: ‘alles is al eens gezegd maar nog niet door mij’. En nee, ook dat heb ik natuurlijk niet van mezelf. 

Het boek staat sinds begin dit jaar in de Bestseller 60, een helaas verder nogal treurige lijst van wat Nederlanders lezen. Veelal titels te vergelijken met waar ze op tv naar kijken: veel gedoe maar weinig inhoud. Dat klinkt lekker elitair maar voordat je nu in traditioneel afgrijzen stopt met lezen vraag ik je toch nog even door te gaan. Want daar gaat het juist over.

Voor wie onder de spreekwoordelijke steen geleefd heeft: Beladen Huis is het boek dat de weduwe Christien Brinkgreve (76) heeft geschreven over het leven in Amsterdam met haar in 2022 op 79-jarige leeftijd overleden echtgenoot Arend-Jan Heerma van Voss. Zij was hoogleraar sociologie en vrouwenstudies, hij directeur van de VPRO. Hun twee zoons zijn beiden verdienstelijk schrijver. Het gezin is kortom een verzameling exponenten van de hoofdstedelijke hoge cultuur. 

Het verhaal van het boek kan ik zo samenvatten: ze heeft haar man na 40 jaar huwelijk eerst begraven en daarna de grond ingeschreven. Dat gebeurt met een gedetailleerdheid waarvoor niet-intellectuelen als ik anders alleen maar bij de Privé terecht kunnen. Van dat laatste smullen mensen en van dit boek dus ook.

Uitzoomend is het een boek over het patriarchaat. Hoe een niet-agressieve potentaat er in slaagt een intelligente, zelfstandige vrouw in de rol van huishoudster te drukken. Vanwege dat aspect is het boek voor veel mensen – lees vrouwen – herkenbaar. 

Ik moest al lezende denken aan mijn eigen ouders die naar toenmalige begrippen geen ongelukkig huwelijk hadden. Maar op de avond van hun 40-jarig huwelijksfeest kregen ze een hoogoplopende ruzie. Mijn moeder klaagde over gebrek aan waardering van mijn vader voor het feit dat ze altijd maar voor hem zorgde. Iets wat hij vanzelfsprekend vond. De patronen zijn hetzelfde. De man die zo druk met zichzelf bezig is dat hij iemand nodig heeft die daarnaast alles voor hem doet, maar waar hij verder geen omkijken naar heeft. De vrouw kortom als lijfeigene van de man.

En natuurlijk zet het ook aan het denken over mijn eigen gedrag. Ben ik net zo’n lul, dan wel ga ik dat worden? Ik zou kunnen proberen daar open en eerlijk over te schrijven maar ik weet dat ik – los van de vraag of ik er überhaupt voldoende talent, karakter en moed voor heb – daar in tekort zou schieten. Ik ga dan wat er allemaal mis met me is verklaren en dat komt weliswaar heel open over maar ik weet ook dat ik die openheid tegelijkertijd – onbewust – zou gebruiken als ontsnappingsmogelijkheid om te verhullen wat er echt mis is. Je kunt jezelf soms het beste sparen door ogenschijnlijk hard voor jezelf te zijn. 

Dat gevoel drong zich op tijdens het lezen. Is het boek wel zo eerlijk als het zich voordoet? Maar misschien komt dat lichte wantrouwen ook wel door de werking van het patriarchaat. De man wordt aangevallen en ik sluit niet uit dat ik er door een onbewuste en zeker ongewilde identificatie minder objectief naar kijk dan ik mezelf voorhoud. Ik vind de man in dit geval een enorme eikel maar reken hem dat toch niet heel zwaar aan. Misschien omdat hij zich niet kan verdedigen. Klopt het wel allemaal? Je ziet, ik ben nu al bij het terugkerende punt in de strijd tegen het patriarchaat aanbeland: believe women.

Het is het wonderlijke van dit boek. Er zit heel veel in dat er niet in staat. Je kunt het bijvoorbeeld ook lezen als de grap van de eeuw. De man is geheel door zichzelf geobsedeerd en worstelt met het feit dat met de ouderdom ook zijn maatschappelijke irrelevantie toeneemt. Een typisch oudemannensyndroom, zoals zich onlangs nog openbaarde bij Theodor Holman, een columnist van in de 70 die klaagde dat hij na 40 jaar plaats diende te maken voor iemand anders. Het is allemaal even triest als potsierlijk.

De grap is dit. De man uit het boek heeft voor de positie van zijn vrouw geen oog. Hij vreest alleen voor zichzelf de vergetelheid. Zij weet vervolgens op hoge leeftijd opnieuw faam te verwerven door na zijn dood zijn verval tot nietigheid in detail te beschrijven. Hij mag daarover niet klagen vanuit zijn graf want plots is hij immers weer heel relevant, al is het dan op een andere manier dan hij zich voorstelde. Wraak zag je zelden zo koud en smakelijk opgediend.

Zelf smikkelde ik niet zo van het boek. Het riep eerder een zekere ergernis bij me op. Het boek is bijvoorbeeld heel erg Amsterdams. Daar bedoel ik het volgende mee. Wat in het verhaal zelf ontbreekt maar toch steeds heel sterk aanwezig is, is de blik van de anderen. Een groot deel van waar de hoofdpersonen zich mee bezighouden is met wat anderen van hen vinden. Dat wordt nooit expliciet benoemd maar vind je terug in termen als ‘belangwekkend’ als het gaat om wat ze zelf doen. Die obsessie met de blik van de ander vind ik typisch Amsterdams. Ik heb wel eens overwogen naar de hoofdstad te verhuizen, omdat mijn werk daar was, maar dit was een belangrijke reden er vanaf te zien. ‘Als je daar gaat wonen word je net als hen’, zei een vriend die er om dezelfde reden wegbleef. Het is eigen aan de apenrots die deze stad is. Nu zie je dat bijvoorbeeld met de – betaalde – nieuwsbrieven die op Substack populair zijn. Die draaien stuk voor stuk om waar je in Amsterdam moet zijn, wat je moet dragen, eten, drinken, wat voor sport je moet doen. Het is het soort groepsdruk waar ik een enorme afkeer van heb. Die sociale druk voel ik in Beladen Huis overal tussen de regels door. Al dat elitaire gedoe vervulde me met gepaste weerzin. Maar dat is wellicht een heel particuliere ervaring.

Ik ben niet geneigd te zeggen dat ik het een goed boek vind. Maar dat is het wel. Naast het maatschappelijk belang, het aan de kaak stellen van het patriarchaat en bijbehorend dedain van mannen voor vrouwen en alles wat daar uit voortvloeit, is het boek ook goed omdat het zo op zichzelf teruggrijpt. Laat me een voorbeeld geven. De echtgenoot had een trauma omdat hij op 4-jarige leeftijd zijn oudere zusje van 7 verloor. Hij worstelde daar zijn hele verdere leven mee. Na zijn pensionering schreef hij zelfs een boek over zijn zusje en het leven dat ze niet had gehad. Brinkgreve schrijft: 

“Hij heeft er intensief aan gewerkt, in vele versies, ik las mee, vond het erg goed worden, en heel aangrijpend. Het legde de tragedie in zijn leven bloot, maar er was ook iets verontrustends: ik vond hem ongemakkelijk hard voor zijn ouders die toch hun kind verloren hadden en onmachtig waren geweest dat te verwerken. En, nog verontrustender, mij bekroop het gevoel dat hij met dit boek niets verwerkte, maar vooral een monument voor zijn eigen rouw oprichtte. De rouw was hiermee, gebeiteld in woorden, nog sterker een deel van hemzelf geworden dat hij niet meer kon loslaten of bijstellen, niet kon vermengen met al het goede dat hem ook was toegevallen en dat hij zelf had gecreëerd. Een prachtig monument, dat wel, maar ook een verstening. Ik zag geen beweging, het was in taal gestold.”

Ik las dit en dacht het lijkt verdorie wel een recensie van het boek dat ik nu lees. Ze doet precies wat ze hem verwijt. Dat kaleidoscopische maakt het boek interessant. Het is ook terug te vinden in de manier waarop het patriarchaat beschreven wordt, als een misstand maar wel een die door vrouwen in stand wordt gehouden. Daar kun je van alles van vinden, zoals dat hoort bij goede boeken. Beladen Huis onderscheidt zich daarmee van het gros van de boeken in de Bestseller 60, die meestal niet meer bieden dan een slingerende verhaallijn naar een slot dat moet verrassen. Leuk maar niet ‘belangwekkend’. Dit boek wel. Godzijdank dus dat we nog een beetje elite hebben in dit land.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.