Een vlieg zien sterven. Wie heeft dat niet ooit aanschouwd? Zonder te beseffen dat je naar de dood kijkt. De dood van een vlieg zegt ons niets, maar voor de vlieg is die net zo reëel als onze eigen dood. 

Marguerite Duras beschouwt de ervaring in haar boek Écrire, in het Nederlands vertaald als Schrijven. Een fragment daarvan zag ik op een tentoonstelling over dieren in de kunst. Ter begeleiding was een videowerk te zien van de Schotse kunstenaar Douglas Gordon uit 1995. Een zwarte vlieg is met zijn vleugels vastgeplakt op een wit vlak en probeert zich tevergeefs te bevrijden. De doodsstrijd duurt 29 minuten.

Ik had de tekst van Duras gelezen, zag de video van Gordon en nog werd ik niet overmand door de afkeer die wreedheid normaal gesproken oproept. We koesteren onze emoties, in de beeldcultuur zijn ze zelfs het bewijs van oprechtheid, maar zijn blind voor de selectiviteit er van. Ik sta er soms zelf van te kijken hoe groot de verschillen zijn, hoe klein leed me van mijn stuk kan brengen en groot leed me koud kan laten, in plaats van andersom. Psychologen zullen er wellicht op wijzen dat het een kwestie is van identificatie, dat je pas medeleven toont als je je ermee kunt identificeren. Maar wanneer begint dat dan? Niet bij een vlieg. Bij een garnaal wel? Een kuikentje? Een hond? Bij die laatste in ieder geval. Die vind je dan ook niet aan stukken gesneden in de supermarkt, gedegradeerd tot kiloknaller.

Het zijn niet de makkelijkste vragen, zeker niet als je goed en kwaad graag beschouwt in absolute termen. Misschien daarom dat het een aspect is dat, afgezien van dat ene stukje tekst van Duras, verder ontbreekt op de grote tentoonstelling Animal!? waar 150 werken te zien zijn van 130 kunstenaars die allemaal betrekking hebben op dieren. Van Marina Abramovic tot Huan Yong Ping en alles wat daar alfabetisch tussen zit.

Die tentoonstelling stipt heel veel verschillende onderwerpen aan maar doet niet meer dan dat. Zo wordt getoond hoe wetenschap racisme verspreidde met allerlei bedenkelijke opvattingen die vervolgens in de kunst overgenomen werden. Ik wist wel dat de wereldberoemde Zweedse bioloog Carl Linnaeus (1707-1778), die ook in Nederland werkte, de flora en fauna indeelde in soorten, maar niet dat hij uiteindelijk ook mensen ging onderverdelen als diersoorten – ja, dat werd net zo erg als je vreest – en daarmee mede de basis legde voor het gif van racisme dat tot op de dag van vandaag voortwoekert.

Maar veel tijd om daar bij stil te staan is er ook voor dit onderwerp niet want Animals!? wil heel veel tonen en vertellen dus is er even verderop Isabella Rossellini die in de video Seduce Me de bijbelse opvattingen over man, vrouw en voortplanting fileert. Dat is in de praktijk van de natuur allemaal veel minder binair dan de gelovigen graag denken dat hun god voor ogen had. Het kunstwerk, dat nu ongetwijfeld als woke geclassificeerd zou worden, stamt uit 2010.

Er is een werk te zien van Congo, de chimpansee die er door Desmond Morris toe werd aangezet abstracte schilderijen te maken. En zo gaat het maar door, van dieren als knuffels en goden tot monsters. 

Er is ook aandacht voor dieren en seks met mensen, onder meer in de Griekse mythologie erg populair maar in Nederland sinds 2010 verboden, met een specifieke uitzondering voor de kunstmatige inseminatie in de vee-industrie. Die laatste is meteen de grote afwezige op de tentoonstelling. Terwijl er toch sprekende voorbeelden zijn. Denk alleen al aan Banksy. Zou de afwezigheid van dieren in de voedselindustrie misschien te maken hebben met het feit dat Animals!? te zien is in Fonds Hélène & Édouard Leclerc, een expositieruimte opgericht door het gelijknamige duo dat een fortuin vergaarde met de exploitatie van supermarkten?

Animal!? is te zien tot 2 november in Fonds Hélène & Édouard Leclerc te Landerneau in Bretagne.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan tweeduizend andere lezers en abonneer je hier gratis.