Terwijl ik in een uitverkochte Grote Zaal van concertgebouw De Doelen luisterde naar de Matthäus Passion werd ik getroffen door een vreemde ervaring. Ik herkende de muziek maar het leek alsof het iets totaal anders was dan ik eerder had beleefd. En dan doel ik niet op de uitvoering maar op alles wat het in mijn hoofd en hart met me deed. In het verleden heb ik wel tranen voelen opzwellen, nu werd ik meer beslopen door verbazing dan ontroering.

Het is de zesde of zevende keer dat ik de Matthäus Passion beleef, het 3,5 uur durende meesterwerk van Johannes Sebastian Bach. En ik ken het eigenlijk alleen maar als live versie. Een enkele keer luister ik wel eens naar een opname maar dat is niet eens een schaduw van de fysieke ervaring in de grootste akoestische zaal van het land. Het publiek is ook onderdeel van de beleving. De tweeduizend toeschouwers zijn doodstil, al die tijd. Er wordt niet gepraat, er klinkt geen gesnack. En niets en niemand op het podium wordt versterkt. Alles wat je hoort is natuurlijk geluid van een ongekende helderheid, de stemmen, de instrumenten, het kinderkoor, het grote koor. Puur, natuur. Dat maakt het ook tot een spirituele gebeurtenis.

Het stuk behandelt het verhaal van de laatste twee dagen van Jezus, Witte Donderdag en Goede Vrijdag, zoals dat opgeschreven zou zijn door de apostel Matthëus. Op de eerste dag dineert hij voor het laatst samen met zijn apostelen en wordt verraden, op de tweede dag sterft hij de marteldood aan het kruis na te zijn veroordeeld. Je begrijpt, het is een en al tragiek, ellende en troost. Het verhaal dringt door in je ziel, de muziek voert je door de emoties.

Al ben ik katholiek opgevoed, het was alsof ik me voor het eerst realiseerde dat Jezus ter dood werd gebracht wegens blasfemie. Ik werd getroffen door de ironie. De zoon van god, voor de christenen althans, wordt door andere gelovigen dood gemaakt wegens godslastering. Jezus vraagt aan het eind nog wanhopig waarom god dat allemaal laat gebeuren. Het valt ook niet te begrijpen. Dat reikt veel verder dan een religieus conflict. Het is een voorbeeld van het gegeven dat mensen vaak precies het tegenovergestelde bereiken van wat ze menen te doen. Denk aan revoluties die hun eigen kinderen opeten of de zucht naar rijkdom die juist grote armoede en verwoesting veroorzaakt.

Het is de tragiek van de mensheid, de paradox van het bestaan en daarover gaat de Matthäus Passion voor mij vooral. Althans deze keer, bij een eerdere uitvoering werd ik juist getroffen door het enorme idealisme van Jezus dat hij tot het uiterste volhoudt. Een andere keer was het dan weer het verraad dat me bezig hield. Hij kan in die twee dagen echt niemand vertrouwen, iedereen laat hem vallen als dat hen beter uitkomt. Ik werd ook wel eens getroffen door het gevaar van populisme dat erin verwerkt zit. Jezus wordt veroordeeld door een woedende menigte die eist dat hij gekruisigd wordt nadat ze zijn opgehitst op basis van fake news. Zo actueel is het. En er zit zelfs nog horror in want als Jezus sterft volgt er een aardbeving waarbij de graven opengescheurd worden, de lijken staan op en wandelen als zombies door de stad. Serieus.

Je ziet, alles waarvan we denken dat het iets van nu is, is eigenlijk van alle tijden. Of je nu gelovig bent of niet, het verhaal is toch echt zo’n tweeduizend jaar oud. Het werk van Bach stamt uit 1727 en dat is ook alweer 296 jaar geleden. Het werd pas 143 jaar later, in 1870, voor het eerst in Nederland uitgevoerd, in Rotterdam. Oftewel de tijd tussen het schrijven door Bach en het eerste concert hier is bijna net zo lang als die tussen de Rotterdamse première en gisteravond. Tijd is voor ons vaak beperkt tot morgen en gisteren maar juist dit besef versterkt het gevoel dat je mens bent in de geschiedenis van mensen.

Probleem is wel dat een deel van die mensen de anderen zijn. En zoals de Franse filosoof Sartre opmerkte, de hel, dat zijn de anderen. Ik las een recensie in het Rotterdamsch Nieuwsblad over de uitvoering van de Matthäus Passion in 1886. De schrijver komt superlatieven tekort om zijn ervaring over te brengen. Maar er is ook iets anders. Meteen al in het begin van het uitgebreide verslag foetert hij over een deel van het publiek dat tijdens het extreem gevoelige slot ongeduldig de zaal verlaat. Tot ergernis van de anderen: “waar men getuige was van de algemene afkeuring die hen ten deel viel”. Stel je voor, je gaat je kwaad zitten maken juist op het meest spirituele moment van het concert. Dat past wel mooi in de strekking van het verhaal zelf. Het menselijk tekort bestaat er ook uit dat de hemel nooit bereikt wordt omdat we denken dat anderen het toch verzieken.

Gisteravond waren er de laatkomers die de beleving verstoorden en aan het eind niet de weglopers maar de wat minder ervaren bezoekers die in hun enthousiasme dwars door de indrukwekkende stilte aan het slot heen begonnen te applaudisseren. Ik besloot het niet erg maar leuk te vinden. Dat werkt wel.

Ik heb te weinig verstand van klassieke muziek om iets zinnigs te kunnen zeggen over de uitvoering, behalve dat het weer een groot genoegen was om dit indrukwekkende kunstwerk in levende lijve te mogen meemaken. Er zijn niet veel plaatsen op de wereld waar dat op zo’n hoog niveau kan.

Ik zag dat er voor zaterdagavond nog enkele kaarten beschikbaar zijn, al zijn dat helaas wel alleen de duurste plaatsen. Behalve als je jonger bent dan 27, dan kun je voor 12,50 naar binnen want met tradities kun je niet vroeg genoeg beginnen. En anders gewoon volgend jaar gaan.

Uitvoering door het Rotterdams Philharmonisch Orkest onder leiding van Peter Dijkstra met de koren het Laurens Collegium en Nationaal Jongenskoor. De solisten Jeanine De Bique, Maarten Engeltjes, Maximilian Schmitt, Jan Petryka, Thomas Oliemans en Thomas Stimmel.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een persoonlijke, exclusieve nieuwsbrief over wat ik de afgelopen week zag, las, hoorde en dacht. Fijn als je die wilt ontvangen. Abonneer je hier gratis. Dank je wel.