Laat ik maar gewoon met de deur in huis vallen: Kunstroof is een geweldige documentaire over de wereldberoemde diefstal van zes topkunstwerken uit de Kunsthal. De film draait sinds deze week in de bioscoop. Ga ‘m zien als je kunt, ook al wordt de documentaire later door de VPRO op tv uitgezonden.

Ik woon niet ver van de plaats delict. Soms als ik langs de beruchte deur loop waardoor de dieven in oktober 2012 diep in de nacht de Kunsthal binnendrongen en er met zeven kunstwerken vandoor gingen, moet ik er nog wel eens aan terugdenken. Aan hoe pijnlijk het was, in alle opzichten. Het verlies van de werken natuurlijk maar ook de imagoschade voor de Kunsthal en de kwetsbaarheid van schoonheid ten opzichte van grof geweld. Schoonheid en kwetsbaarheid lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ik kan nu in ieder geval niets bedenken wat schoonheid bezit en toch niet kwetsbaar is. Ja, het heelal.

Die kwetsbaarheid is een niet nadrukkelijke rode draad door de film en maakte dat ik van het begin tot einde op het puntje van mijn stoel zat. Ja, de schilderijen zijn miljoenen waard, maar ook omdat ze zo kwetsbaar zijn. Niet alleen in de zin van dat ze beschadigd kunnen raken maar dat ze uniek zijn. Onvervangbaar. Ze zijn getuigenissen van de menselijke ontwikkeling.

Ik had als kijker het voordeel dat ik de details van de roof niet kende of herinnerde, daardoor kon het verhaal zich verrassend voor me ontvouwen, mede door de bizarre wendingen. Maar ik vermoed dat er zelfs voor de goed ingevoerde kijker nieuwe inzichten in zitten. Ik wil zoals gebruikelijk niet te veel over de inhoud kwijt om het kijkplezier niet te bederven maar ik ging na afloop bijvoorbeeld de Lipovanen googelen. De wat? Dat bedoel ik. De daders kwamen uit Roemenië maar waren Lipovanen en als ze dat niet waren geweest dan was de diefstal heel anders verlopen zo maakt de documentaire duidelijk. Lipovanen zijn een apart volk, afstammelingen van Russen die een afwijkende versie van het orthodoxe christelijk geloof aanhingen en daarvoor in Rusland zwaar vervolgd werden door de kerk. Ze sloegen in de 17e eeuw op de vlucht en vestigden zich in Oekraïne, Moldavië, Bulgarije en dus ook Roemenië. Het is nu een gemeenschap van nog geen 30.000 mensen die nogal op zichzelf zijn. De buitenwereld wantrouwen ze. En ze houden er een eigen logica op na die om het zacht uit te drukken nogal afwijkt van wat je gewend bent. Ook daardoor loopt de geschiedenis anders dan je zou verwachten.

Kunstroof is knap gemaakt door Jorien van Nes en Submarine. Delen van het verhaal worden overtuigend nagespeeld, in andere stukken komen betrokkenen aan het woord. Langzaam ontrafelt het verhaal zich, op zo’n manier dat ik me geen minuut heb verveeld. De makers hebben kosten noch moeite gespaard om de sfeer van die tijd op te roepen. De Kunsthal heeft zo te zien niet meegewerkt aan de totstandkoming.

Soms vroeg ik me wel af of ze het verhaal niet een beetje opgepimpt hadden, door bepaalde elementen te benadrukken bijvoorbeeld. Bij de vertoning in LantarenVenster was er na afloop een gesprek met onder meer de leider van het rechercheteam. Hij bevestigde dat gevoel een beetje – “ik zou die keuze zelf niet zo hebben gemaakt” – maar dat doet verder niets af aan kijkwaarde van de documentaire die meer een verhaal is dan een onderzoek.

Dat verhaal reikt verder dan een ordinaire diefstal. De politieman vertelde na afloop dat hij toen hij op de zaak werd gezet helemaal niets met kunst had maar inmiddels zelf ook een kunstwerk bezit. Dat is de kracht van de film, die gaat over een spectaculaire roof maar nog veel meer over het ongrijpbare innerlijke spektakel dat kunst is.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.