Nadat ik vorige maand Plein Soleil had gezien, de uit 1960 stammende Franse verfilming van The Talented Mr Ripley die opnieuw is uitgebracht in de bioscopen, zat ik met zoveel vragen dat ik besloot de klassieke thriller van Patricia Highsmith zelf te lezen. Om bijvoorbeeld te kunnen achterhalen of Ripley een psychopaat is of dat er iets anders achter zijn daden zit. Maar ik kocht het boek natuurlijk niet alleen vanwege die vragen, ook gewoon omdat het volgens de enthousiaste aanprijzingen een van de beste thrillers ooit beloofde te zijn. 

Dat laatste klopt wel. Ik kon het amper neerleggen. Niet alleen vanwege het plot maar ook omdat de van oorsprong Amerikaanse Highsmith, die het grootste deel van haar leven in Frankrijk woonde, met zo’n liefdevolle blik het leven in Europa beschrijft in een prettige Amerikaanse jaren ‘50 stijl, met een nauwgezette beschrijving van het dagelijks leven waar een hang naar avontuur en een zucht naar worteling in de wereldgeschiedenis in doorschijnen.

Het is alsof je in een cabriolet uitvoering van een Alfa Romeo door het Italiaanse landschap rijdt. Mobieltjes zijn er niet. Alle communicatie verloopt via de post en soms per telefoon, vanuit een cel. Het is een tijd waarin je brieven nog poste restante kon laten bezorgen. Toen ik dat laatst nog eens wilde proberen brak er paniek uit op het postkantoor, of wat daar sinds de privatisering van over is gebleven.

Ik wil vanwege spoilergevaar over het verhaal natuurlijk niet veel zeggen, behalve dan dat de verder magnifieke film Plein Soleil er een dun uittreksel van is. Ripley is een mid-twintiger die in New York balanceert op de rand van maatschappelijk mislukken. Dan wordt hij benaderd door de kapitaalkrachtige vader van een vage kennis, Dickie Greenleaf. Die jongen heeft zich teruggetrokken in een Italiaanse kustplaats waar hij met een vriendin woont. De vader geeft Ripley de opdracht zijn zoon op te zoeken en hem over te halen terug te keren naar de VS.

In het boek heeft het personage van Ripley veel meer diepte dan in de film, waarin Alain Delon hem neerzet als een manipulerende mooiboy. Maar voordat ik aanbeland bij de vraag of hij een psychopaat is, eerst iets totaal anders waardoor ik getroffen werd.

Ripley belandt op een gegeven moment met Marge, de vriendin van zijn vriend Dickie, op een cocktailparty in Venetië. Zoals gebruikelijk verveelt hij zich te pletter en dan staat er deze zin:

He had something on the tip of his tongue to say about their leaving, but, since it was unthinkable for a man to propose leaving, he said nothing at all, only joined Marge’s group and smiled.

Is het volgens de etiquette echt ondenkbaar dat een man op een feest aan een vrouw voorstelt om weg te gaan? Daar had ik nog nooit van gehoord. Ik zal niet zeggen dat het schaamrood me meteen naar de kaken steeg maar ik werd er wel wat onrustig van. Ik probeerde al googelend te achterhalen of het nog steeds van kracht is maar belandde alleen maar in een jungle van handleidingen voor het doen van huwelijksaanzoeken tot hoe netjes afscheid te nemen na een one night stand. En verder beschrijvingen over hoe je vroegtijdig feestjes moet verlaten, hoe je je los maakt uit smalltalk en nog andere regels waarvan ik nu plots hoopte dat iemand ze me ooit eerder verteld had.

Het handige van etiquette is niet alleen dat het de omgang met anderen vergemakkelijkt maar ook dat je niet meer besprongen wordt door de sociale angst van ‘wat moet ik nu in godsnaam doen’? Nu ik er over nadenk is zeker de helft van de sociale media postings die ik zie van naar betekenis en zekerheid zoekende mensen te wijten aan onbekendheid met etiquette of het in onbruik raken daarvan. Zonder etiquette is het sociale leven al snel een wildwaterbaan.

Het nadeel van beleefdheid is natuurlijk dat je er zelden op gewezen wordt dat je het niet bent. Het is immers onbeleefd om dat te doen. Dus hoe vaak zou ik wel niet mijn gezelschap voor het hoofd gestoten hebben door te zeggen ‘zullen we gaan?’. Dat ik zonder het te beseffen pijnlijke situaties creëerde, wat toch al een specialiteit van me is. Ik kwam er niet uit. Ook niet uit de vraag hoe je dat dan wel aanpakt of dat je het wachten op vertrek gewoon moet uitzitten.

En zo zadelde Highsmith me op met een onverwacht mysterie. Ik zie nu met nog meer angst en beven dan gebruikelijk het volgende feestje tegemoet.

Dan over de vraag of Ripley een psychopaat is. Dat leidt geen twijfel want Highsmith zet hem al in het begin duidelijk zo neer als blijkt dat hij er genoegen in schept anderen leed te bezorgen, met geen andere reden dan voor zichzelf te bewijzen dat hij slimmer is dan de rest van de mensen. Tegelijkertijd lijkt hij totaal niet op bijvoorbeeld Patrick Bateman uit American Psycho. Omdat ik toch nog twijfelde of het bij Ripley niet gewoon ging om onverwerkt trauma raadpleegde ik via Wikipedia de 16 kenmerken van psychopathie die in 1941 werden opgesteld. De thriller verscheen ruim 15 jaar later en Ripley voldoet aan het merendeel van de criteria. 

Duidelijker dan in de film worstelt Ripley in het boek met zijn seksuele geaardheid en de consequenties daarvan. Dat was indertijd een taboe waar Highsmith later wel vaker mee aan de slag ging. Er is nog veel meer maar dat moet je gewoon zelf lezen. Het is een prima vakantieboek.

Ik denk nu dat ik voor mijn volgende vakantie naar Italië wil. Leuk ook om dat het komende jaar met Duolingo voor te bereiden. Ripley leert in het boek ook Italiaans, la lingua meravigliosa. Alleen daarin zal ik hem dan volgen.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan tweeduizend andere lezers en abonneer je hier gratis.