Een van de meest fascinerende aspecten van het leven vind ik dat wat je niet kent, je vaak ook niet ziet. Zelfs als je er naar kijkt, zie je het niet. Mensen die bijvoorbeeld geen vogelsoorten kennen, zien de meeste vogels niet. Goh, nooit opgevallen, zeggen ze dan 20 keer op verbaasde toon tijdens een wandeling. En dat geldt voor heel veel. Kunst, auto’s, emoties, stoeptegels. Ja, stoeptegels. Een vriend wees me er ooit op dat stratenmakers een persoonlijk teken zetten op sommige tegels. Hij kon zo aanwijzen welke trottoirs in de stad door zijn oom gelegd waren, ook al had hij er niet eerder gelopen. Als je het weet zie je het. Het maakt wandelen anders zonder dat er iets is veranderd.

Het interessante vind ik om dit fenomeen te beseffen als je naar iets kijkt. Je bewust zijn van je eigen onwetendheid. Dat er hoe nauwkeurig je ook kijkt, altijd dingen zijn die je niet ziet. Daar zijn natuurlijk hele spelletjes op gebaseerd – hoeveel kikkers zie je in deze vijver? – maar het doet zich overal voor. In die zin is het hele leven een spelletje. Of andersom.

Ik heb deze lange inleiding nodig om te vertellen over een softporno film die ik deze week zag en die heel anders bleek dan ik vermoedde. En was het wel softporno?

Dat zit zo. Elfie Tromp schreef deze week in haar nieuwsbrief een vlammend betoog over Camille Claudel, de beeldhouwster wier werk in de schaduw van Rodin verstopt is gebleven. Ik kwam Elfie vervolgens tegen in de sportschool en we raakten – echt waar – tussen het powerliften en de cardio in gesprek over vrouwen in de kunst en hoe die al snel tot muzes gereduceerd worden en naar de marge verdwijnen om mannen nog meer te laten schitteren. Met als gevolg dat je hun eigen kwaliteiten niet ziet. Ze worden als vogels voor mensen die geen vogelsoorten kennen. 

We zochten naar voorbeelden maar dat is natuurlijk altijd lastig want de echte namen die ken je immers niet. Sylvia Kristel, zei ik. De vriendin van de Belgische schrijver Hugo Claus. Toen ik er verder over nadacht, klopte het niet helemaal want Kristel was al snel veel beroemder dan Claus maar in perspectief wel. Claus werd geroemd om zijn intelligentie, Kristel om haar lichaam en wat ze daarmee deed. Zou ze niet net zo slim geweest zijn als Claus?

Ik herinnerde me dat ik een tijd terug aan mijn kilometers lange lijst van te bekijken films een titel van haar had toegevoegd. Eenmaal weer thuis ging ik kijken. La Marge uit 1976.

Sylvia Kristel (1952-2012) was een van de bekendste Nederlandse actrices. Ze werd  wereldberoemd door Emmanuelle, een erotische film die jarenlang(!) in de bioscopen bleef draaien. 

Emmanuelle was een uiterst commerciële productie, La Marge daarentegen was bedoeld als kunst. De recensies waren 50 jaar geleden verdeeld. “La Marge, te mooi om waar te zijn” kopte het socialistische dagblad Het Vrije Volk. “Ronduit bedroevend”, concludeerde de communistische krant De Waarheid die sowieso niks van Kristel moest hebben. De Volkskrant noemde de film “pure shit”. Het AD twijfelde en opperde dat de film een gebruiksaanwijzing nodig heeft. Die werd 50 jaar later geschreven, ontdekte ik bij toeval.

La Marge is het verhaal over een getrouwde man – de Amerikaanse acteur Joe Dallesandro, bekend geworden door Andy Warhol – die voor zaken naar Parijs moet. Daar belandt hij tussen de sekswerkers en raakt bevangen door Diana, een gracieuze vrouw die er duidelijk uitspringt en wordt vertolkt door Sylvia Kristel. Dan krijgt hij bericht dat zijn vrouw en kind zijn omgekomen. In plaats van zich naar huis te spoeden duikt hij dagenlang het bed in met Diana. Aan het einde van de film wordt duidelijk waarom. Met de kennis van nu zou je misschien zeggen dat de man seksverslaafd is, een begrip dat indertijd niet bestond.

Er is veel in de film te zien ook al gebeurt er amper wat en wordt er nauwelijks in gesproken. Bijzonder is ook de soundtrack. De naar Frankrijk gevluchte Poolse regisseur Walerian Borowczyk gebruikte onder meer actuele muziek, wat toen ongewoon was.

Ik keek naar de film met aandacht voor de beruchte male gaze, maar gek genoeg ontbrak die. Of was die in ieder geval anders dan ik verwachtte. Ik zag vooral een gay gaze. Het viel me op dat de camera meer aandacht heeft voor het lichaam van Dallesandro dan voor dat van Kristel. En meer gericht is op de billen dan op de borsten. Er zit ook een homo scène in de film en sowieso meer diversiteit dan je van een jaren ‘70 film verwacht. En dan is er bijvoorbeeld het nummer A Glass of Champagne van de gay band Sailor.

Het opvallende is: daar heeft niemand het over in de recensies. Is dat omdat het taboe indertijd nog volop actief was? Ging alle aandacht naar Kristel omdat zij het al gesneuvelde taboe op heteroseks verder aan het afbreken was? Ik heb eerlijk gezegd geen idee. Wikipedia vertelt me dat de openlijk biseksuele Dallesndro indertijd een sekssymbool was van de gay subcultuur. Waarom wordt dat in de recensies niet vermeld? Mocht dat niet of zagen ze het niet?

Het staat ook niet in een recente, zeer gedetailleerde en filosofische beschouwing van de film die deze zomer gepubliceerd werd door de Amerikaanse filmcriticus Nick Pinkerton. Ik las die analyse achteraf en het maakte van La Marge een heel andere film dan ik gezien had. De ‘softpornofilm’ werd ineens een kunstwerk.

Het publieke debat wordt altijd gezien als een duel tussen meningen maar gaat net zo goed over wat we wel en niet mogen weten. Over het achter muren stoppen van werkelijkheden. ‘Dat mag niet. Houd je mond. Doe weg. Verberg.’ Dat verbergen kun je met je geest doen. Want wat je niet weet zie je niet, maar wat je niet wilt weten, zie je ook niet. La Marge laat dat zien. Of juist niet, afhankelijk van wie kijkt.

Het effect schijnt ook mooi door in onderstaand interviewfragment met Kristel. De interviewer is alleen maar geïnteresseerd in de morele verwerping van haar prestaties. Voor al het andere is geen oog. Het verdwijnt naar de marge en zo in het niets.

La Marge is momenteel te zien op Netflix maar ik weet niet hoe lang die daar blijft.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.