In de Franse editie van Vanity Fair (ja, ik lees de gekste dingen om die taal een beetje onder de knie te krijgen) werd acteur Mark Ruffalo gevraagd naar het boek dat zijn leven veranderd had. Ik moet eerlijk bekennen dat ik niet precies weet wie Ruffalo is, noch of ik ooit een van zijn films heb gezien maar het is zo’n vraag waarvan je meteen denkt ‘wat zou ik antwoorden’. Net zoals je dat hebt bij de ‘Favoriete Top 10 (iets) van…’ Daarom zijn dergelijke lijstjes populair in de verstrooiende media. Ze houden de lezer bezig.

Het overdenken van je eigen keuze is leuk maar zo’n lijstje uiteindelijk echt maken is dat aanzienlijk minder. Althans dat is mijn ervaring nadat de Stolwijker Courant me een keer om mijn 10 favorieten vroeg. Je ijdelheid wordt alleen al door de vraag gestreeld en je gaat er als amateur curator serieus over nadenken, wilt cliché’s vermijden en voorkomen dat je in het web van snobisme verstrikt raakt, waar de zucht naar originaliteit je nu eenmaal al snel heen voert.
Ik bedoel, zo’n lijstje is toch een soort portretfoto. Ik ben om te beginnen niet zo dol op portretfoto’s omdat ik er nooit zo op sta als ik denk dat ik ben, of erger, zou willen zijn. Vroeger kon ik dat nog toeschrijven aan het effect van de spiegel, dat je iedere ochtend een omkering van jezelf ziet, maar sinds de selfie is dat excuus verpulverd. Zo’n lijstje is trouwens een selfie avant la lettre want bij de keuze van favorieten heb je het portret dat je van jezelf schetst helemaal in de hand. En dan nog klopt het niet. Ik lijk gewoon niet zoveel op wie ik ben, houd ik mezelf ter bescherming maar voor. Waarom ik het dan toch deed? IJdelheid, al denk ik natuurlijk zelf dat ik niet ijdel ben.

Routiniers, die ook altijd fotogeniek zijn, laten dergelijke lijstjes waar ze voortdurend om gevraagd worden door anderen samenstellen, weet ik uit ervaring, of stoppen er voor de grap keuzes in die nergens op slaan. Dat laatste ontdekte ik toen ik in zo’n lijstje – ik ben de maker prompt vergeten – eens een obscure Russische componist tegenkwam waar nauwelijks werk van beschikbaar is. Nieuwsgierig geworden wist ik in de krochten van internet een cd op te sporen die weken later in de bus viel. Hup in de speler, klaarzitten en…. het was niks bijzonders. Verdomme, weer gestruikeld bij een poging als een man van de wereld door het leven te gaan.

Welk boek heeft mijn leven dan veranderd? Dat zijn er te veel om op te noemen maar toen ik in de twintig was en nog een romantisch beeld had van revoluties las ik ‘Tussen de Raderen’ (L’engrenage) van Jean-Paul Sartre. Het is een van zijn minder bekende werken en in het Nederlands alleen nog via het antiquariaat verkrijgbaar. Geschreven in de vorm van een filmscenario is het misschien niet een van zijn beste boeken maar het geeft wel een helder beeld waarom revoluties mislukken en bevrijders zich ontpoppen tot de dictators die ze zelf eerst hebben afgezet. Dat gaat over meer dan politiek. Voilà: een van de grootste valkuilen in het leven is dat je wordt wat je haat. Ik haal het boek van Sartre nog met enige regelmaat aan als ik discussieer over politieke omwentelingen of onbegrepen karaktereigenschappen.

Het wil overigens niet zeggen dat ik me afkeer van revoluties. En passant bevat het boek ook de kern van het existentialisme zoals ik dat voor mezelf formuleer: dat je weet dat dromen niet gerealiseerd worden, is geen excuus voor passiviteit.

Mark Ruffalo antwoordde op de boekvraag Letters to a Young Poet van Rainer Maria Rilke. Ik kocht en las het meteen. Het is een dun boekje met 10 brieven, geschreven tussen 1903 en 1908, aan een jonge dichter genaamd Franz die zijn werk aan de grote dichter Rilke stuurde ter beoordeling. Wat me verraste is de betrokkenheid van Rilke. Hij neemt ruim de tijd om de geadresseerde, die kennelijk geplaagd wordt door de eenzaamheid van de onbegrepenen, te voorzien van levenslessen. “We zijn in wezen onuitsprekelijk alleen, vooral in die dingen die ons het meest intiem en meest belangrijk zijn”, schrijft hij en waarschuwt dat zijn adviezen niet vanzelfsprekend werken.

De vragen die het leven opwerpt zijn vaak interessanter dan de antwoorden, leert Rilke. “Sta toe dat het leven je overkomt.” Dat klinkt nogal boeddhistisch en toen ik later wat meer over Rilke las, kwam ik te weten dat zijn werk – en vooral ook dit boek – in de VS populair is omdat het zo goed aansluit bij de self help-industrie en de zweverige levensopvattingen die bloeien in een individualistische cultuur.
Dat zeg ik niet om af te doen aan Rilke. Integendeel, hij geeft lessen die meer dan de moeite waard zijn. “Het feit dat iets moeilijk is, moet een reden temeer zijn het te doen.” Dat is taal naar mijn hart. Al moet ik bekennen dat mijn hoofd er anders over denkt. Ik ben weliswaar gepassioneerd en gedreven maar tegelijkertijd ook meer van ‘waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan’. Ik bedoel dat niet ironisch, althans niet met opzet. En zeker nu niet. Rilke waarschuwt immers voor de ironie, hij maant de jonge dichter er zich verre van te houden. Of om preciezer te zijn, hij legt uit dat ironie goed van pas komt bij creatieve denkprocessen omdat het je beter in staat stelt het leven te begrijpen maar dodelijk is voor de diepgang. Dat komt eerlijk gezegd nogal paradoxaal op me over maar dat wil alleen maar zeggen dat ik er nog niet goed genoeg over heb nagedacht.

Ik deel overigens de mening van Rilke. Ironie is te vaak een veilig harnas voor mensen die het slagveld van het leven zelf niet eens durven betreden. Maar ik maak mezelf daar dus ook schuldig aan. Misschien is het gewoon een kwestie van ‘pick your battles’.

Wat ik eigenlijk wilde zeggen: die simpele favorietenlijstjes kunnen je meer bijbrengen dan je op het eerste gezicht zou denken. Dus mijn vraag is: welk boek veranderde jouw leven?