Een heerlijk boek vol politieke ideeën

Is een extreemrechts het echte gevaar of is het een symptoom van een veel ernstiger aandoening? Kristof Calvo, een Belgische groene politicus die goed bekend is met de Nederlandse politiek, kiest in zijn boek Staat van Vertrouwen voor het laatste. Volgens hem is de gestage opkomst van extreemrechts de kanarie in de kolenmijn: ook al zou Wilders bij de volgende verkiezingen fors verliezen dan zijn de maatschappelijke uitdagingen die zijn opkomst mogelijk maakten daarmee niet verdwenen.

“Onze politieke instellingen worden steeds meer verlamd door wat ik omschrijf als de spektakelparticratie. Er is niet alleen het gevaar dat uitgaat van populistische partijen en personen; ook democratische en progressieve politici dragen bij aan de staat van wantrouwen. Ze zijn verzeild geraakt in het narcisme van de kleine verschillen. Ze lezen vooral voor uit eigen werk en dat gebeurt met meer volume, bitsigheid en agressie. Uit angst om te verdwijnen werpen ze zich op als luidruchtige syndicaten van deelbelangen en korte termijnkwesties. Dit alles gaat ten koste van echte ideeënstrijd en het zoeken naar synthese en verbinding.”

Ideeënstrijd, daar gaat het om bij Calvo, zowel in de vorm van ideetjes als de grotere gedachten waarmee we ons leven vormgeven. Zo maakt hij duidelijk dat het gros van de politiek zich laat leiden door een negatief mensbeeld. De burger wordt gezien als iemand die alleen maar uit is op eigen gewin, als klant. En wie als klant wordt behandeld, gaat zich ook zo gedragen, met hoge verwachtingen en gemakkelijke teleurstellingen. Hoe anders zou het zijn als je de burgers en samenleving behandelt als een gezin, een familie, suggereert Calvo.

Ideeën hebben het altijd moeilijk in Nederland. In een enkel zinnetje constateert de schrijver dat ze hier vaak als obstakel worden gezien. Mijn ervaring is dat er al snel spotterig over wordt gedaan. Net als over morele discussies. Nadenken, daar lijken heel veel Nederlanders niet zo van te houden. Je begrijpt, dat is onterecht.

De politiek is bijvoorbeeld ingericht op het idee van de vrije wil maar misschien is die veel minder vrij dan gedacht omdat ons handelen wordt bepaald door ideeën die we min of meer toevallig oplopen en waar we onszelf vaak niet eens bewust van zijn dat we ze hebben. Dat staat niet in het boek maar dat bedacht ik al lezende. Staat van Vertrouwen is namelijk een boek dat je al lezende zelf ook op ideeën brengt. Niet alleen omdat het volstaat met inzichten, stellingen – zo vol dat het voelt alsof het boek veel dikker is dan het is – maar omdat Calvo je stimuleert te denken.

Zo werd me zonder dat Calvo het benoemt duidelijk waarom progressief links het altijd moeilijker heeft dan conservatief rechts. Links streeft naar hogere doelen, wil iets nieuws bereiken. Neem de homo-emancipatie. De gelijkheid tussen homo’s en hetero’s was lang onvoorstelbaar. Totdat het dankzij jarenlange strijd niet meer was. Dan worden er vervolgens kleuren aan de regenboog toegevoegd, van transgender tot aseksueel, en begint de strijd opnieuw. Altijd op weg naar de top.
Het andere kamp is voornamelijk aan het terugdraaien. Weg met transgender personen. En als dat gelukt is weg met homo’s, tot het conservatieve heteroideaal weer de enige norm is. Zij gaan terug, bergafwaarts. Dat is altijd makkelijker.

Op die gedachtengang is natuurlijk veel aan te merken maar dat hoort in een kraamkamer waar ideeën geboren worden. Ideeën zijn als zaadjes, slechts een enkele weet tot boom uit te groeien.

Over natuur gesproken, daar zegt Calvo ook mooie dingen over:
“Dit economische systeem beschouwt de planeet als een plantage. Planten en dieren zijn onze buren, maar ze worden zo niet behandeld. De klimaatcrisis legt die verstoorde relatie en de planetaire uitputting bloot. Het is dus niet alleen werken aan nieuwe menselijke verhoudingen, maar ook aan een andere relatie tussen mensen en niet-mensen. Ook die verhouding moet gebaseerd zijn op samenwerking en solidariteit en dus op menselijke bescheidenheid en verantwoordelijkheid.”

De planeet wordt behandeld als een plantage, dat noem ik nog eens een sterke metafoor. Want waar associeer je een plantage mee? Niet alleen met massaproductie van voedsel maar ook met uitbuiting, oneerlijkheid, grootgrondbezit, pesticiden en wat al niet meer.

“Ik wil voortaan meer strijd leveren voor ideeën en minder tussen partijen en mensen,” dat was voor Calvo het motief toen hij vijf jaar geleden begon te werken aan een uiteenzetting die dit boek is geworden. Daar is hij goed in geslaagd. Ik ben het namelijk ook regelmatig niet met hem eens. Maar door zijn schrijfstijl en manier van argumenteren zorgt hij voor een prettige interne discussie in je hoofd. Bovendien is de essentie van politiek natuurlijk dat je het niet met elkaar eens bent, anders zou het niet kunnen bestaan. Dat wordt in het – online – debat vaak vergeten.

Calvo is een gedreven politicus en een groot fan van Hans van Mierlo. Toen ik het boek, dat leest als een trein, uit had dacht ik dat Van Mierlo er wel blij mee geweest zou zijn.

Staat van Vertrouwen door Kristof Calvo, 240 pagina’s, uitgeverij Ertsberg

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.

Leave a Comment

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Francisco
  • Francisco
  • Journalist