Het was natuurlijk allemaal toeval wat me overkwam tijdens en na het zien van de film I’m still here maar wel het soort toeval dat mensen doet geloven in magie of andere wonderen. De film, bekroond met een Oscar voor beste niet-Amerikaanse film, toont het verhaal van Eunice Pavia, echtgenote van een linkse oud-politicus in Brazilië. Het is 1970. De militairen hebben – opnieuw – de macht gegrepen en de democratie uitgeschakeld. Overal is er dreiging, helikopters vliegen over, intimiderende road blocks worden opgeworpen, maar het leven gaat gewoon door. Totdat het echtpaar plots wordt opgepakt. Zij weet vrij te komen en begint een zoektocht naar haar verdwenen echtgenoot.

De film riep allerlei herinneringen uit de vorige eeuw bij me op. In mijn studententijd trok ik veel op met Latino’s die hun land ontvlucht waren. In die tijd was bijna elk land in Zuid-Amerika een dictatuur, meestal in het zadel geholpen door de VS. In de film komt ook een jonge kerel voor die me aan iemand uit die tijd deed denken, wiens naam ik niet ken maar die ik vaak zag in de kroegen van de stad. Een opvallende verschijning, ook omdat hij altijd in gezelschap was van weer een andere vrouw die verliefd naar hem keek. Hoe krijgt hij dat toch voor elkaar, vroeg ik me destijds af. Of eerlijker: waarom lukt mij dat niet?

Het maakte allemaal dat de film ook een soort tijdreis werd waarbij steeds andere herinneringen opdoken, als mistflarden in een tocht door de bergen. Tal van weggezakte gevoelens en overtuigingen bloeiden op.

De film deed me bijvoorbeeld denken aan een documentaire van ik meen Amnesty International die ik in de jaren ‘80 zag, over hoe in Griekenland ten tijde van de dictatuur boerenjongens werden opgeleid tot folteraars die politieke gevangenen martelden. Ze wisten weinig van de wereld en werden wijsgemaakt dat ze de meest vreselijke vijanden voor zich hadden. Een beetje zoals mensen nu opgehitst worden tegen woke. Het angstaanjagende is hoeveel mensen daarvoor vallen. Alles kan weer gebeuren, realiseerde ik me. In de Franse media las ik vorige week een verhaal over een café in hartje Parijs dat een bolwerk is van gewelddadig extreemrechts. Onder bezoekers opvallend veel politieagenten die er in hun vrije tijd heengaan. Ik schrok me rot. Die beklemming roept I’m still here ook op.

Toen de film was afgelopen en ik de zaal verliet stond er buiten een vrouw die me aankeek. Het duurde een fractie van een seconde voor ik haar herkende: een studiegenote en goede vriendin uit die tijd die ik al jaren niet gezien had. Ze was ook onder de indruk van de film en had dezelfde ervaring, dat terugdenken aan toen. Het was of ik een lang verlaten kamer binnenstapte en je bedolven raakt onder herinneringen. 

Beduusd van de film en verward door de ontmoeting omdat ik niet meteen had geweten wat ik moest zeggen waar ze gelukkig begripvol op reageerde, liep ik naar huis. De avond viel. Op een terras op de hoek van de straat zag ik een man zitten. Ik herkende hem, ondanks de tand des tijds, als de jonge vent waar ik aan had moeten denken tijdens de film. Een vrouw liep op hem af en nam enthousiast naast hem plaats. Haar ogen glinsterden.

En zo werd de film voor mij op zichzelf een film.  Waarschijnlijk kwam het ook doordat I’m still here is gefilmd als een opgediepte herinnering, deels in de stijl van amateurfilms uit die tijd, met de kleuren, auto’s, lp’s en wat al niet meer. Anders had ik de vriendin misschien gewoon herkend als vriendin en de terrasbezoeker niet eens opgemerkt. Nu voelde het alsof ik in een tijdmachine was gestapt.

I’m still here gaat over vroeger maar natuurlijk ook over deze tijd want het monster blijkt niet dood en komt weer tot leven. Nu zijn het geen militairen met geweren maar maniakken die via de democratie aan de macht komen. Brazilië is ternauwernood aan Bolsonaro ontsnapt en wie weet keert hij weer terug, net als Trump. In Argentinië is de doorgedraaide Milei aan de macht, een soort Musk met bakkebaarden. En je weet wel wie we hier hebben. Ja Wilders, maar ook de compleet van de pot gerukte Yesilgöz, Omtzigt, Van der Plas, die het parlement het historisch besef van een zuipkeet geven.

Trump begint zijn politieke tegenstanders te vervolgen. Wat nog ontbreekt is het losgeslagen geweld. Misschien komt dat nog. Niets is zeker en zelfs dat niet, om Multatuli te parafraseren. Mocht Wilders hier ooit de absolute meerderheid halen dan zal hij zich net zo gedragen. De kans om een dictatuur te vestigen zal hij niet voorbij laten gaan, kijk naar wie z’n vrienden zijn. Hij is antidemocraat in hart en nieren, al wordt hij niet zo gezien. Wellicht puur uit gemakzucht want dan zou er immers naar gehandeld moeten worden.

Over de film zelf was ik tijdens het kijken niet zo enthousiast als ik hoopte. Ik had me niet ingelezen en kwam er pas na driekwart achter dat ik naar een biopic zat te kijken. Dit was allemaal echt gebeurd. Ik concludeerde dat het waargebeurde verhaal de film zelf in de weg zat. En dat ik te weinig van de geschiedenis en personages zelf wist waardoor waarschijnlijk allerlei bekend geachte zaken me ontgingen. Een beetje alsof je naar een film over Nelson Mandela kijkt zonder te weten wie hij is en dat ook niet wordt uitgelegd. Politiek komt in I’m still here amper aan bod.

De volgende dag merkte ik dat de film toch nog nadreunde. Hij geeft een verontrustend gevoel af over het heden. Nee, er zijn hier geen militairen in de straten, er verdwijnen geen mensen maar er is wel iets herkenbaars: de totale machteloosheid die je in een democratie nooit zou mogen voelen. 

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Doe net als meer dan duizend andere lezers en abonneer je hier gratis.