Een buitenlandse schrijver, van wie de naam mij ontschoten is, merkte ooit op dat Nederland het enige land ter wereld is waar de mensen bang zijn voor obers. Ik moest er aan denken toen ik een tijdje terug in een typisch Nederlands restaurant belandde. Dan doel ik niet op de menukaart want er bestaat nu eenmaal geen Nederlandse kaart – daarover straks meer – maar op wat ze in de horeca zo graag de ‘ambiance’ noemen. De inrichting was op het eerste gezicht zogezegd sfeervol, met houten tafels en laaghangende lampen die de tand des tijds hadden doorstaan maar bij nader inzien was dat allemaal splinternieuw en zo ‘oud’ gefabriceerd. Een beetje als een koekoeksklok met een digitaal uurwerk en plastic gewichten. Of als Gordon die My Way zingt. Dit was een als buurtrestaurant vermomde vreetschuur, maar dat ontdekte ik pas later.

De serveerster zette na de bestelling in een mum van tijd de gerechten op tafel met een luid ‘smakelijk eten’. Dan weet je het eigenlijk al. Die uitdrukking is immers om uiteenlopende redenen taboe. In huiselijke kring kun je het nog wel zeggen maar in de horeca is ‘smakelijk eten’ sowieso overbodig. Je zou er als gast immers op mogen rekenen dat het eten uit zichzelf lekker is. Ook de oorsprong van de zegswijze is een aanwijzing voor het onwenselijke karakter. Het stamt volgens sommige bronnen uit de middeleeuwen en diende als bezwering voor de mogelijkheid dat het voedsel naar bederf of vergif zou smaken. Een andere reden om het nooit te zeggen, is dat het een commando is. Je zegt ook niet als ober ‘betalen’. Of ‘wegwezen’. 

Maar dat zei ik natuurlijk allemaal niet tegen de serveerster. Ik mompelde beleefd ‘dank u wel’ en staarde verontrust naar wat ze op tafel had gezet. Een vegetarische hamburger van ruim 20 euro, duurder dan in Parijs, die zo overladen was dat die bijeen werd gehouden met een enorme houten prikker. Een kom doorgebakken frietjes die slap over de rand hingen en een schaaltje met wat door moest gaan voor een gemengde salade. Dat gemengde sloeg zeker ook op de gevoelens die het opriep. Drie verweesde slablaadjes, twee lukraak gesneden plakken komkommer, een gehalveerde tomaat en daarover een glibberige saus die waarschijnlijk uit een plastic fles kwam. Eet smakelijk.

Ik nam een hap. Het was niet lekker maar ik had honger dus ik at door. Tot het niet meer ging. De salade liet ik na een manmoedige poging verder staan. Zelfs de frietjes bleven na een paar exemplaren ongemoeid. In frituurvet gedrenkt karton. Aan de andere tafels zaten gezinnen en families. Niemand maakte een gelukkige indruk maar tegelijk leek iedereen dat te willen verbergen. 

De serveerster haalde de borden weg. “Heeft het gesmaakt”, vroeg ze op de bekende indringende toon waarop maar één antwoord mogelijk is. Ik antwoordde snel ‘ja prima’. Alsof het een alibi was die me van de galg redde. Ik had me mentaal al op het moment voorbereid. Ik wist dat ik niet zou durven zeggen ‘totaal niet’ of zelfs maar een zwak ‘nee’ aan mijn geteisterde lippen zou laten ontsnappen. Ik gedroeg me als een gevangene tegenover een sadistische cipier. Dankbaarheid tonen. Geen protest.

Ik weet wel hoe dat komt. Als je kritiek hebt, is de kans groot dat je de wind van voren krijgt. “Wat vreemd, dat horen we nooit. Had u eigenlijk trek in iets anders? Bent u bekend met dit gerecht? Dit hoort echt zo.” Voor je het weet ben jij de schuldige. Als je geluk hebt blijft het bij “ik zal het doorgeven aan de keuken” en klinkt dat niet al te veel als een dreigement. 

Of het mijn eigen lafheid was die me letterlijk ziek maakte of dat het kwam door de ingrediënten weet ik niet maar in mijn mond bleef een onuitwisbare nasmaak hangen. Alsof ik iets had gegeten dat bedorven was. Misselijkmakend. 

De volgende dag, na een slechte nacht, besloot ik toch eens te kijken naar de online reviews. Daaruit bleek dat mijn ervaring niet uniek was, verre van. Zou dat een bevestiging zijn van de stelling van de buitenlandse schrijver? Dat Nederlanders alleen anoniem en in een veilige omgeving kritiek of klachten durven uiten? Nsb’ers, dacht ik meteen. En realiseerde me daarna dat ik de horecazwijgcultuur alleen maar versterkte met die clichématige reflex. Misschien zwijgen we ook massaal vanwege de deken van groepsdruk die over dit land hangt. Wie kritiek heeft is al snel ongezellig. En dat laatste is een sociaal doodvonnis.

Zou die gedweeë houding de oorzaak zijn van het gebrek aan eetcultuur in Nederland? De gedachte kwam bij me op vanwege een experiment dat ik al een tijdje volg op Instagram. Een Franse influencer die hier sinds een paar jaar woont kondigde aan dat ze een maand lang alleen maar Nederlands zou eten. Het klonk als een enorme uitdaging die veel lef en wilskracht vereist. Zoiets als de Mont Blanc beklimmen zonder touwen. Of op blote voeten de marathon rennen. Ze noemt zich niet voor niets French Girl Tries.

De kwalificatie Nederlands blijkt een ruim begrip. Volgens Hollands recept verwoeste buitenlandse gerechten vallen er ook onder. Waarschijnlijk alleen al omdat er anders te weinig overblijft voor een maand. 

In het begin dacht ik ‘ha leuk’ toen ik haar dagelijkse verslagen zag. Jaaaa, boterhammen met hagelslag. Lekker! Je kunt er ook speculaas op doen, tipte ik nog. Zo kreeg ik brood mee van mijn moeder. Of plakjes ontbijtkoek op brood. Denk er even over na en het slaat nergens op. Maar o zo Nederlands. 

Ok, ze pakt het grondig aan en laat zich niet weerhouden door de ongeschreven regels. Zo at ze erwtensoep op een dag dat het buiten 28 graden was. De gedachte alleen al. Nederlands eten is immers klimaatafhankelijk. We hebben niet voor niets zoiets als zomerstamppot. Naast winterstamppot. Zie, daar heb je meteen de complete Nederlandse keuken. En nee, dat is niet cynisch bedoeld. Ik dacht aan mijn vader die ooit vertelde hoe hij de Nederlandse taal leerde waarderen toen hij ontdekte dat het mooi klinkt als je schreeuwt in de kou, liefst met krachttermen, terwijl het zangerige Italiaans verandert in een piepend raderwerk zo gauw de temperatuur onder nul daalt. 

Het eten is hier als het klimaat. Denk aan de maandenlange regen die we eerder dit jaar moesten doorstaan en je weet wat ik bedoel. Alle andere beschaafde volkeren op aarde vragen zich af hoe we dat kunnen doorstaan. Ondertussen overleven we zelf door gretig gebruik te maken van de keuken van andere landen. Italiaans, Vietnamees, Indisch, Turks. Het is ook bij voedsel de migratie die ons redt.

Na een paar dagen gekeken te hebben naar het experiment van French Girl Tries begon me op te vallen hoe onsmakelijk het allemaal is. Veel vet, zoet en zout moeten dat verhullen. De Nederlandse keuken is de Abu Ghraib van de culinaire wereld. Maar waag het eens daar wat van te zeggen.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.