Ik zag Paris, Texas veertig jaar geleden. Ik kijk zelf op van die zin, niet alleen omdat ik kennelijk al zo lang leef maar ook omdat het voor mijn gevoel recenter was. Ik ben er nog niet uit of dat komt omdat ik me jonger voel dan ik ben of omdat de tijd sneller gaat dan ik me realiseer. Dit is meteen het thema van de film: een man die weinig van het leven snapt maar van het tegenovergestelde overtuigd is.

Ik weet nog dat ik indertijd van slag raakte van de 2,5 uur durende film waarvan ik me slechts twee scènes herinnerde. De hoofdpersoon Travis, gespeeld door Harry Dean Stanton, die met zijn zoontje door een stad met hoge gebouwen rijdt. En de ontmoeting tussen Travis en zijn ex-vrouw Jane, een verpletterende rol van Natassja Kinski. Ik dacht altijd dat de film daarom bleef hangen, omdat zij me deed denken aan een crush van destijds en handelt over de onmogelijkheid van ware liefde. Mijn gebroken hart had me overtuigd van dat laatste. 

De herinnering aan de film komt, als ik die zo opschrijf, misschien oppervlakkig over maar het was toch echt een diepe beleving. Zoiets als wanneer je de eerste keer de zee zag. Of een jeugdboek. Je eerste zoen. Een in je geheugen getatoeëerde ervaring.

Paris, Texas draait nu opnieuw in de bioscopen in een volledig gerestaureerde versie. Een vriendin die de film nooit gezien had en daar graag verandering in wilde brengen, nodigde me uit. Ik twijfelde aanvankelijk omdat ik wist dat het mijn herinnering zou verwoesten, zoals je ook niet moet terugkeren naar de speeltuin uit je kleutertijd met z’n immens hoge glijbaan, omdat je daar dan met kop en schouders bovenuit steekt. Helaas, nu was ik al te nieuwsgierig geworden. Ik stemde in.

Maar eerst wilde ik het boek lezen waar de film door geïnspireerd is, Motel Chronicles van Sam Shepard (beschikbaar in Kobo Plus), die ook het scenario schreef. Shepard was een iconische Amerikaans acteur waar veel mensen mee wegliepen, al moet ik bekennen dat ik nooit begreep waarom. Het boek bleek te bestaan uit een aantal dagboekachtige verhalen, vignetten en observaties zonder veel onderlinge samenhang. Het soort boek dat ik zelf zou willen schrijven maar waar niemand in geïnteresseerd is, tenzij je beroemd bent.

Tegelijkertijd beviel het boek me totaal niet. Te macho, te Amerikaans. Alles draait om drank, drugs, auto’s en geweld. Stoere mannenverhalen zogenaamd. Maar goed, het boek stamt uit de tweede helft van de 20e eeuw en toen beleefde dat genre zijn glorietijd: de onbegrepen held die als zogenaamd vrijgevochten individu het leven te lijf gaat. Nu ik er over nadenk realiseer ik me plots hoeveel van dergelijke verhalen ik wel niet gelezen heb. Hoeveel films daar niet om draaien. Hoe ik er als jonge man ook van overtuigd was dat het leven echt zo in elkaar stak. In de Amerikaanse cultuur is het beeld van de ‘echte man’ zo helemaal gecultiveerd, van Batman tot Into the Wild. Van Bukowski tot Hemingway.

Paris, Texas draait op het eerste gezicht om een man en een vrouw maar met de kennis van nu zag ik dat die laatste er niet toe doet. Ze is meer bezit dan partner, meer object dan mens. Dat is niet bedoeld als kritiek op de film an sich, het is een besef van voortschrijdend inzicht, gezien met door het feminisme geopende ogen.

Overigens is ‘voortschrijdend’ te positief. In de praktijk gaat het om vallen, opstaan, terugvallen, vooruit krabbelen. Je bevrijden van heersende dogma’s is geen kwestie van een andere jas aantrekken. Dat is wat altijd onderschat wordt. Mensen die zich los trachten te maken van het geloof waar ze mee zijn opgevoed, zijn daar niet zelden de rest van hun leven mee bezig. En met geloof bedoel ik niet alleen religie maar bijvoorbeeld ook concepten, opvattingen, zoals wat mijn vader ‘mannelijke fierheid’ noemde en me daar uitgebreid in onderrichtte. 

Ik moest tijdens de film ook aan mijn vader denken. In de opening zie je een man die wandelt door de woestijn, van niks naar nergens en dat kennelijk al heel lang doet. Dat lijkt absurd maar mijn vader ondernam vanwege een gebroken hart ooit daadwerkelijk zo’n tocht, vanuit Buenos Aires naar het noordoosten van Brazilië. Lopend. Mijn hele leven koester ik de stille wens iets soortgelijks te doen maar de aanleiding ontbrak, gelukkig.

De film is dus beslist geen onzin maar tegelijkertijd is hij heel eendimensionaal, als de blik van een goudvis in een kom die door het glas naar de wereld kijkt maar geen besef heeft van wat water is omdat dat voor hem een vanzelfsprekendheid is. De hoofdpersoon maakt echt alles en iedereen stuk en beklaagt zich dan dat er niks voor hem over is.

Ook in andere zin herkende ik de film, op een aantal van de locaties ben ik zelf geweest en de blik waarmee er naar gekeken wordt deel ik. Het is de blik van een Europeaan, die voor ons laat zien wat de USA is maar waar Amerikanen zich niet in herkennen. In Cannes won de film destijds de Gouden Palm, de belangrijkste filmprijs ter wereld, in de VS flopte de film min of meer. 

Paris, Texas is nog steeds een lust voor het oog, mede dankzij het geniale camerawerk van de Nederlander Robby Müller. En de magistrale soundtrack van Ry Cooder werkt nog even magisch. Misschien vormen die twee elementen wel meer de kracht van de film dan het verhaal zelf. Al moet ik toegeven dat ik ook nu, ondanks mijn kritiek, weer geraakt werd door de onmogelijke liefde en de bioscoop verliet met een schurend maar o zo prettig gevoel van zelfmedelijden. Dat gevoel waar mannen zich graag in wentelen. 

Eenmaal thuis las ik wat meer over de film en kwam er zo achter dat de plaats Paris, Texas in tegenstelling tot wat gesuggereerd wordt in werkelijkheid helemaal niet in de woestijn ligt maar in een bosrijke omgeving. Dat gegeven vat de film op de een of andere manier wel samen. Er zijn mannen die alles in een woestijn veranderen. 

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.