Ik beken dat ik nog nooit een film van Luis Buñuel had gezien. Een naam die door filmliefhebbers altijd met zoveel ontzag wordt uitgesproken dat ik er als beroepsleek een beetje door geïntimideerd word. Begint iemand over Buñuel dan voel ik me bijna automatisch dom. Ook al omdat bekend is dat de films van Buñuel onbegrijpelijk zijn. Niet kijken is veiliger dan ‘ik heb gekeken en er niets van begrepen’.

Op vrijdagavond kwam een einde aan dat Buñuelloze tijdperk. Tijdens een lange, uitputtende mars door de ondoordringbare delen van de Netflix-catalogus stuitte ik op Le Fantôme de la Liberté, ofwel Het Spook van de Vrijheid, wat een geweldige titel is die nu nooit meer gekozen zou worden. De film is 50 jaar oud, uit 1974, en er doet een hele reeks beroemde acteurs in mee.

Tot zover is het allemaal nog normaal. De film opent met het beroemde schilderij van Francisco Goya, El 3 de mayo en Madrid, dat de executie toont van Spaanse burgers die in 1808 opstand zijn gekomen tegen de bezetting door het Franse leger van Napoleon. Het schilderij wordt wel gezien als de eerste moderne afbeelding, een bijna fotografische poging om het moment van de dood in beeld te vangen. Je komt het tegen in ieder boek over oorlogsfotografie.

Dan zoomt de camera uit en bevind je je in een soortgelijke scène. Franse soldaten executeren Spaanse burgers. Die roepen ‘weg met de vrijheid!’ Het is het eerste teken dat er iets aan de hand is.

Dit is de kern van de film denk ik: je ziet steeds het tegenovergestelde van wat je ziet. Dat klinkt ingewikkeld en dat is het ook. Soms kost het enige moeite om het tot je door te laten dringen. Zo is er een scène waarin een klein meisje plots vermist wordt. Haar radeloze ouders gaan naar de politie, er wordt een enorme zoekactie op touw gezet maar het meisje is heel de tijd gewoon in beeld. Er wordt ook tegen haar gepraat. Ze is er maar ze is er niet. Zoals dat met vrijheid ook kan zijn. Doordat je vrij bent, ben je niet vrij. Dat klinkt filosofisch en dat is het ook dus je begrijpt, ik kijk wel uit om daar verder op in te gaan.

In meer actuele zin doet de film denken aan de scherpe column die Mathijs Bouman deze week publiceerde. We hebben momenteel een regering met partijen die ‘vrijheid’ in hun naam voeren. Ze zijn in de praktijk alleen maar bezig met verbieden en vrijheid beperken. Ze doen het tegenovergestelde van wat ze beweren en hun aanhang vindt het geweldig. De werkelijkheid is absurder dan satire.

Toen de film gemaakt werd was Spanje nog een fascistische dictatuur in handen van Franco. Dat voel je als het ware als een deken over de film liggen. De film is in Frankrijk gemaakt, de geboortegrond van liberté, waar in de nasleep van Mei ‘68 de grenzen van de vrijheid aan alle kanten werden opgerekt. In het begin van de film zit een kinderlokker maar net als je denkt ‘nee dit kan niet’ krijgt ook dat een bizarre draai. Verderop in de film zit een jonge kerel die een amoureuze relatie heeft met zijn 50 jaar oudere tante. En een schoolklas politieagenten die onderwijs krijgen over polygamie. Dit zijn slechts enkele willekeurige voorbeelden. Er is ook nog een sm-scène met monniken bijvoorbeeld. 

Le Fantôme de la Liberté is een surrealistische film waarbij vergeleken de schilderijen van Dalí begrijpelijke voorstellingen zijn. Het is ook een komedie. Ik moet bekennen dat ik geen enkele keer heb gelachen maar er toch veel plezier aan heb beleefd, geheel in de geest van de tegenstellingen waar de film is uit opgebouwd.

Ik ben natuurlijk geen filmkenner maar het merkwaardige fenomeen deed zich voor dat ik andere films ineens met andere ogen ging zien. Die van Yorgos Lanthimos bijvoorbeeld, van films als Poor Things en The Lobster. Die komen rechtstreeks bij Buñuel vandaan, zag ik nu. Maar ook En attendant Bojangles, het romantische liefdesdrama over schizofrenie.

In meer triviale zin realiseerde ik me door de ouderdom van de film plots hoeveel zaken er geruisloos verdwenen zijn. Zoals een wekker die je op moet winden en die je vervolgens uit je slaap hield met z’n getik. Iedereen had zo’n ding op het nachtkastje staan. De Hema-wekker was een fenomeen. Bestaat niet meer.

Ook zie je hoeveel zogenaamd actuele discussies toen al speelden, bijvoorbeeld over chemicaliën die het milieu en je voedsel vergiftigen. Of over de bevolkingsgroei. ‘Over 20 jaar zijn er zeven miljard mensen op Aarde’ waarschuwt iemand. Vervolgens gaat het gesprek over hoeveel ontlasting dat per dag op levert. 10 miljard kilo. Waar moet je het allemaal laten? Dit wordt overigens besproken rond een tafel waarbij alle aanwezigen op een toiletpot zitten.

Om de zoveel tijd duiken er verhalen op over mensen die tot de ontdekking komen dat ze al jaren onwetend een beroemd kunstwerk in huis hebben. Laatst nog een Picasso. Datzelfde geldt voor je Netflix abonnement. Dat gebruik je over het algemeen om naar domme series en middelmatige films te kijken. Terwijl diep daaronder een meesterwerk ligt dat nooit bekeken wordt.

PS: Iedere zondagavond verstuur ik In de Week, een zeer persoonlijke nieuwsbrief over wat ik de voorbije week zag, las, meemaakte en dacht. Abonneer je hier gratis.